Πού θα κριθούν οι προσεχείς εκλογές και ειδικά η αναμέτρηση ανάμεσα στα δύο μεγάλα κόμματα, το κυβερνητικό, το οποίο θα ζητήσει μια δεύτερη θητεία στην εξουσία, και το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, το οποίο θα επιδιώξει να πάρει ρεβάνς για την προηγούμενη εκλογική του ήττα; Είναι, προφανώς, δύσκολο να προδικάσει κανείς το κλίμα των εκλογών της επόμενης χρονιάς. Ωστόσο, οι πρόσφατες ενδιάμεσες αμερικανικές εκλογές (αυτές γίνονται κάθε διετία, παρεμβαλλόμενες ανάμεσα στις προεδρικές εκλογές) μπορούν, ίσως, να προϊδεάσουν για το τι ενδέχεται να συμβεί. Διότι, όπως εδώ έτσι και στην Αμερική αναμετρήθηκαν το κυβερνητικό και το αντιπολιτευόμενο κόμμα σε μια εκλογική μάχη με έντονη πόλωση, διαμετρικά αντίθετες ηγετικές ομάδες, διαφορετικά πολιτικά προγράμματα και διαφορετική πολιτική κουλτούρα.
Στις αμερικανικές εκλογές οι πιο πολλοί –ανάμεσά τους και ο γράφων– ανέμεναν μια ταπεινωτική ήττα για τον Τζο Μπάιντεν και την κυβέρνησή του. Ομως το παιχνίδι έληξε τελικά κάπως σαν ισοπαλία. Το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα κέρδισε με οριακή πλειοψηφία τον έλεγχο της Βουλής των Αντιπροσώπων, ενώ το Δημοκρατικό Κόμμα διατήρησε, πάλι με οριακή πλειοψηφία, τον έλεγχο της Γερουσίας. Από το απρόσμενο αυτό αποτέλεσμα προκύπτουν τέσσερα βασικά συμπεράσματα:
• Το πρώτο συμπέρασμα είναι ότι η κατάσταση της αμερικανικής οικονομίας (υψηλός πληθωρισμός), προβλήματα καθημερινότητας (εγκληματικότητα), καθώς και η χαμηλή δημοτικότητα του προέδρου Μπάιντεν (περίπου 40%) δεν επηρέασαν σημαντικά το εκλογικό αποτέλεσμα. Σε σχέση με τις τελευταίες προεδρικές εκλογές, οι ψηφοφόροι τώρα φάνηκαν να είναι λιγότερο θυμωμένοι και περισσότερο ρεαλιστές. Αυτό οδηγεί στο επόμενο συμπέρασμα.
• Οι ψηφοφόροι προτίμησαν σε μεγάλο βαθμό την πολιτική σταθερότητα, ενώ επίσης έδειξαν την ανησυχία τους για το μέλλον και την ποιότητα της δημοκρατίας. Οι περισσότεροι από τους υποψηφίους που είχαν αρνηθεί το εκλογικό αποτέλεσμα του 2020 ηττήθηκαν. Η πιο κρίσιμη μάχη δόθηκε στην Πενσιλβάνια ανάμεσα στον Τζο Φέτερμαν των Δημοκρατικών και στον εντελώς ακατάλληλο τραμπικό Μεχμέτ Οζ, την οποία κέρδισε άνετα ο πρώτος παρά τον κλονισμό της υγείας του από εγκεφαλικό πριν από λίγους μήνες.
• Τρίτο συμπέρασμα ήταν ότι η προσωπικότητα του ακόμη πανίσχυρου Ντόναλντ Τραμπ φοβίζει και τους ψηφοφόρους του δικού του κόμματος. Γι’ αυτό και μετά την ανακοίνωση των πρώτων αποτελεσμάτων, κομματικά στελέχη, συντηρητικοί δημοσιογράφοι, εκλεγμένοι γερουσιαστές και ηττημένοι υποψήφιοι δεν έχασαν την ευκαιρία να αποδώσουν την ευθύνη για τη νίκη που δεν ήρθε στον Τραμπ.
• Το τέταρτο και τελευταίο συμπέρασμα σχετίζεται με τον ελέφαντα στο δωμάτιο των εκλογών, δηλαδή το θέμα των αμβλώσεων. Η απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου να ανατρέψει την απόφαση Roe vs. Wade, που κατοχύρωνε το συνταγματικό δικαίωμα στην άμβλωση, οδήγησε πολλές γυναίκες να ψηφίσουν τους Δημοκρατικούς, πράγμα που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα πολλών βουλευτικών εδρών.
Οπως στις αμερικανικές εκλογές, έτσι και στην Ελλάδα το αποτέλεσμα των επόμενων εκλογών φαίνεται πως θα κριθεί από τέσσερις παράγοντες – τον πολιτικό ρεαλισμό, την επιθυμία για σταθερότητα, την ηγεσία και το θέμα (ή θέματα) που θα αναδειχθούν ως σημαντικότερα κατά την προεκλογική περίοδο. Ας τα δούμε με συντομία.
Οπως έγινε στις ενδιάμεσες εκλογές, οι ψηφοφόροι στην Ελλάδα, σύμφωνα με δημοσκοπήσεις, θα ψηφίσουν επιθυμώντας σταθερότητα και πολιτική μετριοπάθεια.
• Η ακρίβεια, το κόστος διαβίωσης και τα πολλά άλλα προβλήματα της καθημερινής ζωής δημιουργούν δυσαρέσκεια που θα εκφραστεί στις κάλπες. Ωστόσο, το μέγεθος αυτής της δυσαρέσκειας μάλλον θα κρατηθεί σε χαμηλά επίπεδα για δύο λόγους. Πρώτον, πολλοί ψηφοφόροι θα εκτιμήσουν τα αντισταθμιστικά μέτρα στήριξης της κυβέρνησης, ενώ, δεύτερον, θα υπάρξει θετικό αντίβαρο από άλλες ενέργειες (προσέλκυση επενδύσεων, άμυνα, ψηφιοποίηση των υπηρεσιών του κράτους κ.λπ.).
• Οπως δείχνουν πρόσφατες δημοσκοπήσεις, οι ψηφοφόροι θα ψηφίσουν επιθυμώντας σταθερότητα και πολιτική μετριοπάθεια. Οι εκλογές θα διεξαχθούν μεν σε τοξικό δημόσιο κλίμα, αλλά η μεγάλη πλειοψηφία των ερωτηθέντων επιθυμεί αυτοδύναμη κυβέρνηση αντί κυβερνητικού συνασπισμού, ιδίως μάλιστα όταν ένας τέτοιος συνασπισμός μπορεί ξανά να περιλαμβάνει κόμματα με ακραίες θέσεις.
• Οπως στην Αμερική έτσι και εδώ οι ψηφοφόροι δεν έχουν ξεχάσει την περιπέτεια της προηγούμενης δεκαετίας και φοβούνται τυχόν επανάληψή της. Οι ηγέτες των κομμάτων της αντιπολίτευσης δεν έχουν καταφέρει να επανακτήσουν την εμπιστοσύνη του κόσμου και υπολείπονται σημαντικά σε δημοτικότητα από τον πρωθυπουργό, ο οποίος διατηρεί σαφές προβάδισμα στο ερώτημα για τον καταλληλότερο πρωθυπουργό.
• Τέλος, φαίνεται πως το μέγα ζήτημα στις προσεχείς εκλογές θα είναι τα εθνικά θέματα, με έμφαση στα ελληνοτουρκικά. Φύλαξη συνόρων, άμυνα και εξοπλισμοί, θαλάσσιες εξορύξεις, ελληνικές πρωτοβουλίες στην Ευρώπη και πέραν αυτής, καθώς και το παρόν και το μέλλον των σχέσεων με γειτονικές χώρες θα αποτελέσουν κεντρικά προεκλογικά ζητήματα, ιδίως εάν η Τουρκία (που επίσης βρίσκεται σε εκλογικό μονοπάτι) συνεχίσει να διατηρεί την ένταση σε υψηλά επίπεδα.
Υπάρχει ο εξής φόβος: Εάν οι προσεχείς εκλογές στην Ελλάδα πράγματι μοιάσουν με εκείνες της Αμερικής, τότε η μετεκλογική Ελλάδα μπορεί να μοιάζει με τη σημερινή μετεκλογική Αμερική. Μια χώρα, δηλαδή, χωρισμένη σε δύο αντίπαλα κοινωνικά στρατόπεδα και μια κυβέρνηση χωρίς ικανή πλειοψηφία.
* Ο κ. Τάκης Σ. Παππάς είναι πολιτικός επιστήμονας, ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ και ερευνητικός εταίρος στο Elliott School of International Affairs στην Ουάσιγκτον.