Είναι ανθρωπίνως κατανοητή η λύπη των πολιτικών μεντόρων και φίλων της καθαιρεθείσας αντιπροέδρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Εύας Καϊλή. Αν και δεν είδα κάποια ανακοίνωση του κ. Βούγια, εικάζω ότι θα είναι συντετριμμένος. Ο κ. Βενιζέλος χαρακτήρισε την υπόθεση «τραγική». Μου διαφεύγει η τραγικότητα της κ. Καϊλή, αλλά εμπιστεύομαι την εννοιοπλαστική ικανότητα του ρητορικώς επινοητικού πρώην προέδρου του ΠΑΣΟΚ. Τη λύπη του εξέφρασε και ο κ. Λοβέρδος, υπενθυμίζοντας, παράλληλα, και τη λησμονημένη πανεπιστημιακή ιδιότητά του («καθηγητής Δημοσίου Δικαίου»), η οποία, όπως τόνισε, τον κάνει να μετράει, «στο νομικό επίπεδο», τα λόγια του.
Η γλωσσική φειδώ, ωστόσο, δεν απαλλάσσει τον ομιλητή από την τυραννία της αυτο-αποκάλυψης – η γλώσσα φανερώνει τρόπους σκέψης. «Ηταν ένα πραγματικά προοδευτικό άτομο (η κ. Καϊλή). Τα είχε όλα, ρε παιδί μου. […] Επεσα από τα σύννεφα», είπε ο κ. Λοβέρδος. Συνήθως από τα σύννεφα πέφτουν και οι γείτονες εγκληματιών, όταν διαπιστώνουν ότι συνηθισμένοι άνθρωποι δεν ήταν αυτό που έδειχναν. Για να μην πέφτει κανείς από τα σύννεφα, ίσως δεν πρέπει να κατοικεί στα σύννεφα: να πασχίζει να έχει εκείνη την οξεία αντιληπτικότητα, η οποία του επιτρέπει να διακρίνει ανθρώπινους χαρακτήρες.
Το θέμα μου, όμως, είναι άλλο. Τι έκανε την κ. Καϊλή «πραγματικά προοδευτική»; Η «σοσιαλιστική» της ετικέτα; Οχι, βέβαια. Μπορεί να εκλέγεσαι με ένα διακηρυκτικά προοδευτικό κόμμα και να είσαι άθλιος – έχουμε παραδείγματα. Τότε τι; Μιλώντας για «πραγματική» προοδευτικότητα, ο κ. Λοβέρδος υπαινίσσεται, ορθά, ότι δεν είναι αρκετή η τυπική ένταξη σε ένα «προοδευτικό» κόμμα, αλλά ότι υπήρχαν στοιχεία στην πολιτική συμπεριφορά της κ. Καϊλή που την έκαναν «πραγματικά» προοδευτική. Ποια ήταν αυτά; Η κ. Καϊλή υπερασπίσθηκε δημοσίως τη διεφθαρμένη δικτατορία του Κατάρ, ιδιαίτερα την εγκληματική συμπεριφορά του καθεστώτος απέναντι σε ευάλωτους αλλοδαπούς εργαζομένους. Επιδιδόταν σε χλιδάτη ζωή, συναγελαζόμενη με Ρώσους ολιγάρχες-φίλους του Πούτιν και δισεκατομμυριούχους επιχειρηματίες σε ξωτικά νησιά. «Πραγματικά προοδευτική»;
Η υπόθεση Καϊλή αναδεικνύει, μεταξύ άλλων, πόσο, στην κοινωνία της «μεσολαβημένης επικοινωνίας», το προσωπείο που κατασκευάζεις υποκαθιστά την ταυτότητά σου. Αν δηλώνεις «προοδευτικός», αν παπαγαλίζεις την «προοδευτική» γλώσσα γενικώς, αν παίρνεις likes (διαδικτυακά και μη) από «προδευτικούς», τότε είσαι προοδευτικός – δεν έχει σημασία τι πιστεύεις, αλλά τι λες ότι πιστεύεις. Πρόκειται για το πολιτικό αντίστοιχο του τεστ του Τιούρινγκ: αν κάποιος ομιλητής δείχνει να μιλάει όπως μιλάει ένας άνθρωπος με την ιδιότητα Χ, τότε ο ομιλητής έχει την ιδιότητα Χ. Στο μέτρο που υπάρχει «αγορά» για την ιδιότητα Χ (εν προκειμένω: αγορά «προοδευτικών» ιδεών), τότε μπορείς να διεκδικήσεις μια καλή θέση σε αυτή, ιδιαίτερα αν επιστρατεύσεις την εντυπωσιακή εμφάνισή σου και καλλιεργείς τις δημόσιες σχέσεις σου.
Στον βελγικής εισαγωγής καθρέφτη του Κατάργκεϊτ, βλέπουμε την απωθητικά οικεία εικόνα του συλλογικού πολιτικού εαυτού.
Τα είχε όλα η κ. Καϊλή; Από υλικής απόψεως, ναι: υγεία, χρήματα, ομορφιά – και σταδιοδρομικό μέλλον στην «προοδευτική» αγορά. Γιατί διακινδύνευσε, τότε, μια άνετη, υποσχόμενη ζωή; Της έλειπε κάτι; Ναι, το σημαντικότερο για το ευ ζην: ο ηθικός πυρήνας. Να επιδιώκεις το ευ ζην σημαίνει ότι αναζητάς την ορθοπραξία – να υπηρετείς ενάρετα τον σκοπό του αξιώματός σου. Το ευ ζην συνδέεται εγγενώς με την ηθική της ευθύνης και του αυτοπεριορισμού: ο φιλοτομαριστής μπορεί να αποκτήσει ευμάρεια αλλά, στο μέτρο που στερείται αλλοκεντρικότητας, θα παρασυρθεί, πιθανότατα, από τα πάθη του. Η ευμάρεια ποτέ δεν θα του είναι αρκετή – πάντα υπάρχει περισσότερη. Η απληστία του θα συρρικνώσει τον αντιληπτικό του ορίζοντα και θα τον καταστήσει επιρρεπή σε πειρασμούς. Η ναρκισσιστική αποστροφή του σε κανονιστικές αξίες θα του προσδώσει υπέρμετρη αυτοπεποίθηση, η οποία θα τον οδηγήσει, ενδεχομένως, σε ανάληψη υψηλών ρίσκων. Η ακρισία πιθανώς θα τον κατευθύνει να συνδεθεί συναισθηματικά με παρόμοιου χαρακτήρα ανθρώπους, τροφοδοτώντας έτσι τα πάθη του.
Η νοο-τροπία Καϊλή αντικατοπτρίζεται σε διάφορες συνεντεύξεις της. Σε συνομιλία της, λ.χ., με τον Δ. Δανίκα («Πρώτο Θέμα», 18/5/2021), η αυταρέσκεια των απαντήσεών της συναγωνίζεται τον γλοιωδώς κολακευτικό σεξισμό του συνομιλητή της. Αναφερόμενη, μεταξύ άλλων, στον γάμο, δήλωσε ότι «συμφωνεί» με τον γενικότερο αφορισμό του συνεντευξιαστή: «Το “πρέπει” είναι η χειρότερη λέξη στο ελληνικό λεξικό». Προσέξτε πώς μια προσωπική επιλογή ζωής (ο μη έγγαμος βίος) ανάγεται σε ένα γενικότερης ισχύος δόγμα ατομοκεντρικής ελευθεριακότητας. Η βιοφιλοσοφία της καθαιρεθείσας αντιπροέδρου είναι αποκαλυπτική: γκρεμίστε τα «πρέπει». Παραμερίζοντας, βεβαίως, τις κανονιστικές αξίες, γκρεμίζεται κάθε φραγμός – όλα υπηρετούν την ακόρεστη φιλαυτία.
Οι ατομικές συμπεριφορές ουδέποτε είναι αμιγώς ατομικές. Ο χαρακτήρας του πολιτικού σμιλεύεται σε κοινωνικά συμφραζόμενα – από την οικογένεια μέχρι το πολιτικό σύστημα. Οι ατομικές αντιλήψεις μορφοποιούν συλλογικές αξίες και πρακτικές. Ενα σύστημα πολιτικής πατρωνίας, μειωμένου σεβασμού στη νομιμότητα και ατιμωρησίας, όπως το ελληνικό, καλλιεργεί το ήθος της συναλλαγής, όχι της προσφοράς· της αυτοαναφορικότητας, όχι της αλλοκεντρικότητας. Στον βελγικής εισαγωγής καθρέφτη του Κατάργκεϊτ, βλέπουμε την απωθητικά οικεία εικόνα του συλλογικού πολιτικού εαυτού. Το πρόσφατο «shame on you» της επιτρόπου Γιόχανσον στο Ευρωκοινοβούλιο αφορά περισσότερους από την κ. Καϊλή και την παρέα της.
* Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick.