Το θέμα, λέει, πια δεν είναι η ελευθερία του λόγου. Το γράφει ένας πολύ έμπειρος δημοσιογράφος του Economist. Υπάρχει πολλή ελευθερία παντός είδους λόγου. Το ζητούμενο πλέον είναι η ικανότητα πρόσληψης του λόγου. Η διαθεσιμότητα του ακούειν.
Η έκφραση γνώμης προστατεύεται από τον νόμο. Η ετοιμότητα όμως υποδοχής (όχι αποδοχής) της άλλης γνώμης ούτε επιβάλλεται ούτε προστατεύεται. Καλλιεργείται μόνο στο πλαίσιο μιας δημοκρατικής κουλτούρας, εντός της οποίας οι εκφραστές μαθαίνουν να είναι και ακροατές. Στις συνθήκες της σημερινής κουλτούρας, έχουμε ξεμάθει να ακούμε. Η ελευθερία του λόγου επιστρατεύεται ολοένα και συχνότερα όχι ως μέσο επικοινωνίας, αλλά μόνο ως όπλο εξουδετέρωσης του αντίπαλου λόγου.
Ο Economist τα γράφει για την Αμερική. Ισχύουν όμως αυτούσια και οδυνηρά και στα δικά μας συμφραζόμενα.
Παράδειγμα: Αυτοί που πίστεψαν ότι μπορεί στην ελληνική μεθόριο να είχε πεθάνει ένα προσφυγάκι από δάγκωμα σκορπιού δεν εγκαλούνται απλώς για την πλάνη τους, ή για την εμμονή στην πλάνη, μετά τη διάψευσή της. Αναθεματίζονται ως προδότες και «πέμπτη φάλαγγα» του εχθρού (παρότι μέχρι και ο ίδιος ο υπουργός Μετανάστευσης είχε αρχικά υιοθετήσει τις σχετικές μαρτυρίες, στις 16/8/2022 στον Εβρο). Από την πλευρά τους, οι κατηγορούμενοι για προδοσία απαντούν ότι προδότες είναι οι αντίπαλοί τους (επειδή απεμπόλησαν ελληνική κυριαρχία σε μια ποτάμια νησίδα).
Δεύτερο παράδειγμα: Αγανακτισμένοι πολίτες απειλούν να προσφύγουν στη Δικαιοσύνη κατά του υπουργείου Παιδείας επειδή επέτρεψε την ανάγνωση παραμυθιού, που θεωρούν αντιπαιδαγωγικό, από άτομο ενδεδυμένο με αμφίεση που δεν εγκρίνουν. Οι συντελεστές της εκδήλωσης απειλούν κι εκείνοι με μηνύσεις για ρατσιστικό λόγο, ζητώντας αυστηρότερο κολασμό των απόψεων που θεωρούν «κακοποιητικές».
Παρότι διαφορετικές, και στις δύο περιπτώσεις οι συνέπειες της ενδημικής κώφωσης είναι ορατές: συνθλίβεται η ενδιάμεση περιοχή της αμφιβολίας και του ηθικού δισταγμού. Αυτός που δυσπιστεί απέναντι στις μονόχρωμες αφηγήσεις ή που κλονίζεται από μια πρωτοβουλία που δοκιμάζει την αξιακή του συγκρότηση δεν θεωρείται άξιος πειθούς. Μια συντηρητική μητέρα, ας πούμε, την οποία ξενίζει το θέαμα της drag queen με τα νήπια, δεν θα βοηθηθεί από κανέναν να καταλάβει και να πειστεί. Οι κήρυκες της αποδοχής του άλλου θα την απορρίψουν σαν μηνύσιμη περίπτωση – αποδιοπομπαία και χαμένη στον Μεσαίωνα.
Θα μπορούσε κανείς, στην αρχή του εκλογικού έτους, να αναρωτηθεί ποιον μπορεί να συμφέρει πολιτικά αυτή η κοινωνική ατμόσφαιρα. Τον πρώτο ή τον δεύτερο; Ο δεύτερος ευνοείται από την τυφλή πόλωση προκειμένου να διατηρηθεί ψηλά, υποδαυλίζοντας το μίσος για τον πρώτο. Και ο πρώτος ευνοείται εντέλει από έναν ισχυρό δεύτερο, επειδή έτσι μπορεί πιο απειλητικά να επισείσει το φόβητρο της επιστροφής του αντιπάλου. Η εκλογή έτσι εξελίσσεται σε αναμέτρηση μεταξύ καταψηφιστέων.
Το δυσοίωνο ερώτημα ελλοχεύει πέρα από τον βραχύ ορίζοντα των εκλογικών σκοπιμοτήτων: Ευνοεί τελικά κανέναν η υποκατάσταση της διαφωνίας από τη μισαλλοδοξία; Θα ζει κανείς καλύτερα σε μια δημοκρατία κωφών;
Φετίχ
Η κυβέρνηση κατηγορείται ότι επιχειρεί να καπηλευτεί προεκλογικά τη συγκίνηση που προκαλεί το εγχείρημα για επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα. Εκείνοι που την κατηγορούν δαιμονοποιούν προληπτικά κάθε συμβιβασμό. Οποιαδήποτε διευθέτηση άλλη από τη ρητή παράδοση των Γλυπτών στην πλήρη κυριότητα της Ελλάδος σημαδεύεται ως μειοδοσία και τυχοδιωκτισμός. Δεν είναι η πρώτη φορά που η Αριστερά υπεισέρχεται έτσι στον αδιάλλακτο ρόλο που η ίδια χρέωνε διαχρονικά στην εθνικιστική Δεξιά. Πρόκειται για αρχαιολογικό υπερπατριωτισμό που έχει εμφανιστεί με τα ίδια χαρακτηριστικά στην περίπτωση του μετρό της Θεσσαλονίκης, στην κατασκευή του διαδρόμου (μπετόν!) στην Ακρόπολη, ακόμη και στην πυρκαγιά που (υποτίθεται ότι) είχε κατακάψει τις Μυκήνες. Η Αριστερά, που ξόρκιζε την προγονολατρία και την καθήλωση στα αρχαία κλέη, εμφανίζεται τώρα να φετιχοποιεί τα μνημεία, υιοθετώντας μια ρητορική υπέρ της απαραβίαστης καθαρότητάς τους. Η μετατόπιση –από τον αντιεθνικισμό στην αρχαιοπληξία– επιβεβαιώνει την αντιστροφή των πόλων. Περισσότερο συντηρητικοί δεν είναι σήμερα οι κατ’ όνομα «Συντηρητικοί».