Μου περιέγραφε κάποτε ο Λευτέρης Παπαδόπουλος, ισόβιος πρόεδρος του Μολύβου και ουδέποτε τέως, πώς αισθάνθηκε όταν άκουσε κάποιον ακορντεονίστα να παίζει την «Απονη ζωή» στη γωνία των Χαυτείων. Ηταν 28 χρόνων παιδί, γιος τσαγκάρη στην πλατεία Βικτωρίας και ξαφνικά συνειδητοποίησε πως κάτι είχε αλλάξει στη ζωή του. Το τραγούδι εξακολουθεί να με συγκινεί. Οπως και η «Φτωχολογιά» που την φαντάζομαι να την παίζουν σε συνεστίαση φιλανθρωπικής χορηγίας στο Λονδίνο με τους μάλλον εύπορους συμποσιαστές να σπάνε πιάτα για χάρη της. Η εξαδέλφη μου Μαρή, Χιώτισσα του Λονδίνου, μου είχε πει πως σε συνεστίαση για συγκέντρωση χρημάτων για κάποιον φιλανθρωπικό σκοπό, μόλις εμφανίστηκε ο Στράτος Διονυσίου όλα τα πορσελάνινα σερβίτσια έγιναν θρύψαλα. Το αποτέλεσμα είναι πως όσα χρήματα συγκεντρώθηκαν δόθηκαν για την αποζημίωση του ξενοδοχείου. Αυτή ήταν η Ελλάδα κάποτε. Μια κοινωνία όπου στην ταβέρνα κάθονταν σε διπλανά τραπέζια ο εφοπλιστής με τον απλό οικοδόμο, αφού ο πατέρας του εφοπλιστή μπορεί να ήταν μούτσος. Το μαρτυρεί ακόμη και ο ελληνικός κινηματογράφος του καιρού εκείνου. Οι συγκρούσεις και οι διχασμοί δεν ήσαν κοινωνικοί. Ησαν πολιτικοί και ιδεολογικοί, ακόμη και προσωπικοί ή οικογενειακοί.
Αυτά τα τραγούδια, η «Απονη ζωή» και η «Φτωχολογιά», θα έλεγα ότι σημάδεψαν τη «λαϊκή ψυχή» πιο άμεσα από τα εμβατήρια του Μίκη. Και τα δύο σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου, μουσική Σταύρου Ξαρχάκου και τη φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση. Ηταν η φωνή της φτωχής ψωροκώσταινας, που ένιωθε αδικημένη, όμως δεν ήταν ούτε μνησίκακη, ούτε εκδικητική. Κι αυτό ήταν το ψυχικό μεγαλείο της που ανέδειξε τη δημιουργική άνθηση της δεκαετίας του ’60, αυτήν που τραυμάτισε σχεδόν θανάσιμα η χούντα των Συνταγματαρχών.
Δεν θέλω να αδικήσω τον Σταύρο Ξαρχάκο περιορίζοντάς τον σ’ αυτά τα δύο τραγούδια. Δεν θα βαρεθώ ποτέ να ακούω το «Ενα μεσημέρι στης Ακρόπολης τα μέρη», με τους υπέροχους στίχους του Γκάτσου και τη φωνή του Κόκοτα. Ή τη μουσική για το Ρεμπέτικο του Κώστα Φέρρη. Ολ’ αυτά, και πολλά ακόμη είναι σαν τα καλοκαίρια της ψυχής μας. Δεν θεωρώ επίσης ότι η συναυλία που χάρισε στο ΚΚΕ στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας μπορεί να τον θίξει.
Σκέφτομαι μόνον ότι η αντίληψη για τον λαό που υπερασπίζονται τα τραγούδια του δεν έχει καμία σχέση με την αντίληψη για τον λαό που προβάλλει το ΚΚΕ. Η μνησικακία, η εκδικητικότητα και όλα τα υπόλοιπα υλικά της κομμουνιστικής ψυχής είναι παραφωνίες στο έργο του. Το λαϊκό αίσθημα το εκφράζει πολύ καλύτερα ο Ξαρχάκος και η μουσική του από τα ξύλινα ομοιώματα της ΕΣΣΔ που ονειρεύονται εμφυλίους.