Πίσω από τη φρίκη ενός πολέμου, εν μέσω αλλεπάλληλων διεθνών κρίσεων, εκτυλίσσεται αθόρυβα μια ευνοϊκή για την Ευρώπη και την Ελλάδα πραγματικότητα. Ενας παράγοντας άλλοτε διαίρεσης και αδυναμίας για την Ευρώπη είναι πλέον συντελεστής ενότητας και ισχύος. Το ευρώ, επίκεντρο της πρώτης μεγάλης ευρωκρίσης του 21ου αιώνα, από αδύναμος πυρήνας έχει εξελιχθεί σε ισχυρό συγκολλητικό στοιχείο της E.E. Αντιμέτωπο με τον χειρότερο για τουλάχιστον πέντε δεκαετίες συνδυασμό πολέμου, ενεργειακής κρίσης, στασιμοπληθωρισμού, το ευρώ όχι μόνο αντέχει αλλά και επεκτείνεται.
Δεν είναι μακρινή η περίοδος που σοβαροί αναλυτές στις δύο φάσεις κορύφωσης της ελληνικής κρίσης (2010-12 και 2015) διαγκωνίζονταν σε δυσμενείς προβλέψεις για το ευρώ. Δεν ήταν μόνο το ελληνικό πολιτικό δράμα που τροφοδοτούσε τα σενάρια αυτά, αλλά και οι βαριές αδυναμίες μιας ατελούς νομισματικής ένωσης, χωρίς δημοσιονομική, τραπεζική, πολιτική ενοποίηση να την σταθεροποιούν.
Οταν ξέσπασε η ελληνική κρίση, οι αναλυτές εστιάστηκαν στις δομικές αδυναμίες της Ευρωζώνης. Ατελής νομισματική περιοχή, με μακροοικονομικές ανισορροπίες, απουσία επιμερισμού κινδύνων, απουσία μηχανισμού ανακύκλωσης πλεονασμάτων των εξαγωγικών χωρών, που αυξάνονταν με τα εξωτερικά ελλείμματα των χωρών της περιφέρειας, που έχαναν ανταγωνιστικότητα. Ο φθηνός δανεισμός είχε δημιουργήσει φούσκες χρέους στην περιφέρεια, οι εισροές κεφαλαίων τροφοδοτούσαν την υπερχρέωση, σε κατανάλωση και εισαγωγές.
Fast forward μία δεκαετία μετά: η Ελλάδα είναι στο ευρώ, λαμβάνει τις μεγαλύτερες (% ΑΕΠ) εισροές από το Ταμείο Ανάκαμψης, κι όσοι στοιχημάτισαν στο Grexit έχασαν τα λεφτά τους. Ενόσω η κρίση εξελισσόταν, η Ευρωζώνη αποκτούσε τρία νέα μέλη. Και 1η Ιανουαρίου υποδέχθηκε την Κροατία ως 20ό μέλος, με τις υπόλοιπες χώρες της Ε.Ε. (πλην Δανίας και Σουηδίας) να διατηρούν τον στόχο ένταξης στο ευρώ.
Ενας παράγοντας άλλοτε διαίρεσης και αδυναμίας για την Ευρώπη είναι πλέον συντελεστής ενότητας και ισχύος, ισχυρό συγκολλητικό στοιχείο της E.E.
Τι συνέβη; Πώς διαψεύστηκαν οι Κασσάνδρες; Πρώτον, οι χώρες των μνημονίων, τελευταία η Ελλάδα, σταθεροποίησαν τις οικονομίες τους, με πολύ βαρύτερο κόστος από ό,τι θα έπρεπε. Δεύτερον, η ΕΚΤ του Ντράγκι έσωσε το ευρώ, αρχικά υποσχόμενη να κάνει «ό,τι χρειαστεί» και μετά κάνοντας ό,τι χρειαζόταν. Τρίτον, κρατώντας την Ελλάδα στο ευρώ, η Ε.Ε. απέδειξε δέσμευση στην ακεραιότητα της Ευρωζώνης διαλύοντας αρνητικές προσδοκίες. Τέταρτον, διαρκούσης της ευρωκρίσης, η Ε.Ε. υιοθέτησε μεταρρυθμίσεις (ESM, τραπεζική ένωση) που παρότι δεν μετέτρεψαν το ευρώ σε πλήρη οικονομική ένωση εντούτοις κάλυψαν τα κενά. Πέμπτον, αντιμέτωπη με τις επόμενες κρίσεις η Ε.Ε. έδειξε ευελιξία και ανθεκτικότητα. Brexit, Τραμπ, COVID-19 και Πούτιν λειτούργησαν ως εξωτερικές απειλές, σφυρηλατώντας πολιτική ενότητα και οξύνοντας τα γεωπολιτικά αντανακλαστικά της Ε.Ε. Και το Ταμείο Ανάκαμψης αναπληρώνει την έλλειψη εργαλείου δημοσιονομικής σταθεροποίησης και αναπτυξιακής χρηματοδότησης.
Οι αναλυτές ανακαλύπτουν ξανά τις αρετές του ευρώ. Στις διεθνείς κρίσεις, χωρίς ευρώ, οι διακυμάνσεις θα ήταν βίαιες, οι κύκλοι ακραίοι, αναταράξεις καταστροφικές για μεσαία και αδύναμα εισοδήματα. Σε περιβάλλον υψηλού πληθωρισμού, η αξιοπιστία του ευρώ επιτρέπει στα μέλη του χαμηλότερα επιτόκια δανεισμού – όπως απολαμβάνει η Σλοβακία, σε σύγκριση με Τσεχία, Πολωνία ή Ουγγαρία που έχουν δικό τους νόμισμα. Το ισχυρό δολάριο τσακίζει χώρες με εξωτερικό χρέος σε δολάριο – αλλά τα ευρω-μέλη δεν υπόκεινται στον συναλλαγματικό κίνδυνο γιατί το χρέος τους είναι σε ευρώ. Οπως έγραφε ο M. Sandbu (Financial Times, 8/1), τα πλεονεκτήματα του να έχεις το δικό σου νόμισμα είναι έωλα: μια υποτίμηση κάνει τις εισαγωγές σου ακριβότερες και τον πληθυσμό σου φτωχότερο, χωρίς να καταστήσει τις εξαγωγές σου φτηνότερες και ανταγωνιστικότερες, καθώς εξαρτώνται από εισαγόμενες πρώτες ύλες, ενέργεια και ενδιάμεσα αγαθά. Αυτό άλλωστε ήταν κι ένα κύριο επιχείρημα γιατί η έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ δεν θα έλυνε (αλλά θα επέτεινε) το οικονομικό μας πρόβλημα.
Οταν η σκόνη κάθεται, το μέγιστο πλεονέκτημα του ευρώ αναδύεται ξεκάθαρο: μια ασπίδα ενότητας και κοινής θωράκισης μικρών και μεσαίων οικονομιών στις θύελλες της διεθνούς χρηματοοικονομικής αλληλεξάρτησης, σε έναν κόσμο γεωπολιτικού ανταγωνισμού όπου το δολάριο παραμένει κυρίαρχο και η Ευρώπη μια μεσαία δύναμη. Ποιος εγκαταλείπει το ασφαλές στέγαστρο για να βγει μόνος του στην καταιγίδα; Αυτή είναι η κυριότερη συνηγορία για το ευρώ, και είναι αρκετή.
Ο κ. Γιώργος Παγουλάτος είναι καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, επισκέπτης καθηγητής στο Κολέγιο της Ευρώπης, γενικός διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ.