Το έθιμο των επικηδείων συγχωρεί την υπερβολή, αν δεν την απαιτεί. Αυτό όμως δεν απαγορεύει ένα απλό ερώτημα: Οσοι υμνούν τις αρετές τού εκάστοτε νεκρού ακούν όντως τα λεγόμενά τους και παραδειγματίζονται πράγματι από την ηθική στάση του υμνούμενου;
Τίποτε το υπερβολικό δεν θα μπορούσε να εμφιλοχωρήσει σε επικηδείους για τον Μωυσή Ελισάφ. Οχι επειδή ήταν άγιος, τέτοιοι δεν υπάρχουν στον πραγματικό βίο. Αλλά επειδή προσέδωσε ουσιαστικό νόημα σε όλες τις αρμονικά συνδυασμένες πτυχές της προσωπικότητάς του: γιατρός παλιάς κοπής, από εκείνους που νοιάζονται για τον αδύναμο τιμώντας τον όρκο τους, σεβαστός πανεπιστημιακός δάσκαλος, ανοιχτόκαρδος διανοούμενος, μαχητικός πολίτης.
Η εκλογή του ως δημάρχου των Ιωαννίνων τον Μάιο του 2019 χαροποίησε πολύ πολύ περισσότερους από τους 17.789 ψηφοφόρους του. Και σίγουρα στενοχώρησε πολύ περισσότερους απ’ όσους ψήφισαν Ακροδεξιά τον Ιούλιο του 2019 (ένα 7% αθροιστικά). Ο αντισημιτισμός στην Ελλάδα έχει μακρά και αλγεινή προϊστορία και η απήχησή του υπερβαίνει τον ακροδεξιό χώρο. Είναι μια από τις αντιδραστικές σταθερές τής εν γένει παράδοσής μας, την οποία οφείλει να πολεμάει κάθε δημοκράτης.
Τον Μωυσή Ελισάφ δεν τον εξέλεξαν Εβραίοι. Αλλωστε, από την ακμαία κάποτε εβραϊκή κοινότητα των Ρωμανιωτών έχουν απομείνει 40 άνθρωποι. Το 92% των μελών της το αφάνισε η χιτλερική μηχανή θανάτου. Επιπλέον, δεν υπερψηφίστηκε επειδή ήταν Εβραίος, αλλά επειδή είχε ένα κρυστάλλινο όραμα για την πόλη του, το εβραϊκό νεκροταφείο της οποίας, σημειωτέον, βεβηλώνεται συχνά από φιλοναζιστικά θρασίμια. Η διεθνής διάσταση που προσέλαβε η εκλογή του ήταν συγχρόνως χαρμόσυνη και πικρή. Χαρμόσυνη επειδή, σε εποχή ανόδου της Ακροδεξιάς, έγινε ευρύτερα γνωστή μια παραμυθητική νίκη κατά του αντισημιτισμού. Και πικρή γιατί δεν μπορεί να μην καταθλιβεί κανείς βλέποντας ότι χρειάστηκαν επτάμισι δεκαετίες για να εκλεγεί Εβραίος δήμαρχος σε μια πόλη της Ευρώπης, όχι μόνο της Ελλάδας.
Παρότι γιατρός, ο Μωυσής Ελισάφ είχε λάβει την ειδικότητα του μουλαρά στον στρατό. Ενιωσε δηλαδή και με αυτόν τον βάναυσα περιφρονητικό τρόπο ότι η πατρίδα του δεν τον βλέπει σαν μητέρα αλλά σαν μητριά, και μάλιστα κακή. Ως Εβραίος, ο Ελισάφ ήταν πάντα ένας «αλλογενής», τάχα μειωμένης ή τρωτής ελληνικότητας, όπως όλοι οι Εβραίοι, Μουσουλμάνοι και Αρμένιοι Ελληνες. Αυτή η βαριά αδικία δεν μνημονεύθηκε βέβαια στους επίσημους επικηδείους.