Η ελληνική γραμματεία έχασε δύο πολύ σημαντικούς ανθρώπους της μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Μάριο Βίτι και Γιώργος Δερτιλής (που πέθανε προχθές, στα 84 του), φιλόλογος-ελληνιστής ο πρώτος, ιστορικός και πολιτικός επιστήμονας ο δεύτερος· αμφότεροι υπήρξαν πολυπρισματικοί στη σκέψη και στο έργο τους.
Τελείως διαφορετικές περιπτώσεις ο καθένας, σε διαφορετικά πεδία, έχω την αίσθηση όμως ότι τους συνέδεε, έστω και αδιόρατα, κάτι σημαντικό: η ικανότητα να διευρύνουν τα όρια του γνωσιακού τους πεδίου, η αντίληψη των πραγμάτων πέρα από τον ορίζοντα της εποπτείας που μπορούν να έχουν ένας φιλόλογος και ένας ιστορικός.
Με άλλα λόγια, συνδέονταν με το «τότε», το τότε της γλώσσας, της λογοτεχνίας, της Ιστορίας, ενός πολιτικού γεγονότος, την ίδια στιγμή ωστόσο συνδέονταν και με το «τώρα»: είχαν, ο καθένας με τον δικό του τρόπο, την ικανότητα να στήνουν γέφυρες μέσα στον χρόνο και στον χώρο, καθιστώντας την επιστήμη τους όχι ένα μαυσωλείο που αφορά τον ειδικό, αλλά ζωντανό οργανισμό που εμπλουτίζει την κατανόηση του σημερινού κόσμου ρίχνοντας φως σε αθέατες ή παραμελημένες πτυχές του.
Ισως να τους ένωνε κάτι ακόμη: τράβηξαν την Ελλάδα προς τα έξω, φέρνοντας την ίδια στιγμή τον έξω κόσμο στην Ελλάδα. Ο Βίτι, Ελληνας Κωνσταντινουπολίτης από τη μεριά της μητέρας του, σταδιοδρόμησε σε μεγάλα πανεπιστημιακά ιδρύματα στην Ιταλία και στην κεντρική Ευρώπη και φώτισε την Ελλάδα και τα γράμματά της, κατέγραψε την ιστορία των νεοελληνικών γραμμάτων, φωτογράφισε τους Ελληνες ποιητές, οδήγησε την πιο αθέατη όψη της χώρας προς μια εξωστρέφεια απαραίτητη όσο και ζωτική.
Ο Δερτιλής, από την άλλη, ακολούθησε λαμπρή πορεία στο εσωτερικό της χώρας, με σημαντικό έργο σε πανεπιστημιακές σχολές και κορυφαίους πολιτιστικούς οργανισμούς, παράλληλα όμως, ζώντας, γράφοντας και διδάσκοντας στο Παρίσι (μα και στο Χάρβαρντ και στην Οξφόρδη), προσέφερε έξω την ελληνική σκέψη και έφερε μαζί του πίσω κάτι από το φως αυτού του κοντινού όσο και μακρινού σε εμάς κόσμου.
Πάνω απ’ όλα, όμως, ήταν αυτή η στόφα που είχαν και οι δύο, η οποία έφερε κάτι από τον κλασικό «αναγεννησιακό» ανθρωπότυπο. Ο πολυμαθής αλλοτινών αιώνων, χαρακτηριστικό που χάθηκε χάριν της εξειδίκευσης, κατά κάποιο τρόπο αναβίωσε μέσα από τα παραδείγματά τους.
Οχι, δεν ανακατεύτηκαν με τομείς πέραν αυτών στους οποίους διέπρεψαν, τους ίδιους αυτούς τομείς όμως, όπως ειπώθηκε και παραπάνω, τους διεύρυναν, δίνοντας, από ένα σημείο και έπειτα, την εικόνα του λεγόμενου «ολιστικού διανοούμενου».
Φωτεινά σημεία, ο καθένας με τον τρόπο του, Βίτι και Δερτιλής άνοιξαν έναν κύκλο που κλείνει μονάχα βιολογικά. Αλλά οι ζωές των ανθρώπων, των κοινωνιών, υπερβαίνει κατά πολύ το αυστηρά βιολογικό.