Στις εκλογές οι ψηφοφόροι ψηφίζουν με βάση την πολιτική τους ταυτότητα, δηλαδή τη θέση που παίρνουν απέναντι σε μεγάλα προβλήματα της χώρας ανάλογα με τις αξίες, την ιδεολογία και τα ατομικά τους συμφέροντα. Ειδικά όταν οι εκλογές γίνονται σε συνθήκες έντονης πόλωσης και ανασφάλειας, ψηφοφόροι με διαφορετικές ταυτότητες τείνουν να ψηφίζουν εκείνο από τα μεγάλα κόμματα που θεωρούν ότι εκφράζει καλύτερα, αν και συχνά όχι πλήρως, τις θέσεις τους.
Για πολλές δεκαετίες οι πολιτικές ταυτότητες στην Ελλάδα καθορίζονταν από το δίπολο Δεξιά – Αριστερά. Μετά τα χρόνια της μεγάλης κρίσης, όμως, όλο και περισσότεροι ψηφοφόροι διαμορφώνουν την ταυτότητά τους στη βάση τουλάχιστον τεσσάρων ζητημάτων εθνικής σημασίας: τον φιλελεύθερο χαρακτήρα της δημοκρατίας, την ποιότητα των θεσμών του κράτους, τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της χώρας και την ανάγκη γενναίων μεταρρυθμίσεων που είναι απαραίτητες για την οικονομική ανάπτυξη.
Οι –ας τους πούμε– «φιλελεύθεροι» ψηφοφόροι θέλουν το Κοινοβούλιο ανοιχτό, αγανακτούν με τα κόμματα του δεξιού ή αριστερού λαϊκισμού, επιθυμούν τη Χρυσή Αυγή εκτός Βουλής και την ηγεσία της στη φυλακή. Οι «θεσμικοί» ψηφοφόροι επιζητούν την ισχυροποίηση των θεσμών του κράτους με σκοπό την ασφάλεια των συνόρων, την τήρηση της κοινωνικής τάξης και του κράτους δικαίου. Απαιτούν λογοδοσία και είναι ευαίσθητοι σε τυχόν θεσμικές παραβιάσεις, τις οποίες δύσκολα αποδέχονται. Οι «ευρωπαϊστές» αξιώνουν να μείνουμε στην Ευρώπη και να προκόψουμε ως έθνος μέσα σε αυτήν. Αγκαλιάζουν το ευρωπαϊκό κεκτημένο, χειροκροτούν τις εθνικές πρωτοβουλίες στο διεθνές πεδίο και νιώθουν ασφάλεια με τις συμμαχίες της χώρας στον ευρωπαϊκό και εγγύς δυτικό χώρο. Τέλος, οι «μεταρρυθμιστές» επιθυμούν την επιτάχυνση και βελτίωση μεταρρυθμίσεων σε κρίσιμους τομείς, όπως είναι η ψηφιοποίηση του κράτους, η προσέλκυση ξένων επενδύσεων, η πράσινη ανάπτυξη, η παιδεία με αξιολόγηση, η υγεία και η καταπολέμηση των κοινωνικών ανισοτήτων, ανάμεσα σε πολλά άλλα.
Ψηφοφόροι με τις παραπάνω πολιτικές ταυτότητες, ακόμη κι αν έχουν διαφορετικές κομματικές προελεύσεις, είναι σήμερα πιθανότερο να ψηφίσουν Ν.Δ. για τρεις συναφείς λόγους. Πρώτον, γιατί αυτό το κόμμα, ειδικά μετά την πτώση του ΠΑΣΟΚ, έχει εγκατασταθεί μόνιμα στο πολιτικό κέντρο. Δεύτερον, διότι ακόμη αισθάνονται τον ΣΥΡΙΖΑ ως εθνική, ακόμη και υπαρξιακή, απειλή. Και τρίτον, διότι αντιλαμβάνονται ότι στην παρούσα ιστορική συγκυρία μόνο η Ν.Δ. από τα μεγάλα κόμματα προσφέρει καλύτερες εγγυήσεις για την προώθηση των θέσεων και την ικανοποίηση των αιτημάτων τους για δημοκρατία, κράτος δικαίου, ευρωπαϊκή προοπτική και μεταρρυθμίσεις. Η καθηγήτρια Βάσω Κιντή εκφράζει τόσο την ψυχολογία όσο και τη λογική αυτών των ψηφοφόρων με εξαιρετική σαφήνεια. Γράφει στην «Καθημερινή» (20.1.2023): «Είμαστε, μεταξύ άλλων, αντι-ΣΥΡΙΖΑ μετά λόγου γνώσεως. Διότι ήδη από το 2008 έως σήμερα είμαστε μάρτυρες της ίδιας ανεύθυνης, ανερμάτιστης και επικίνδυνης πολιτικής του, που δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει οποιοδήποτε μέσον, ακόμη και αθέμιτο, για να επιτύχει τους σκοπούς του, αδιαφορώντας για τις συνέπειες στη χώρα και στους ανθρώπους της. Και είμαστε πολύ έμπειροι για να πειθόμαστε από υποκριτικές και προσχηματικές ομολογίες πίστεως στη δημοκρατία, στο Σύνταγμα και στην Ευρώπη».
Με την αριστερή ιδεολογία του ΣΥΡΙΖΑ ανεπανόρθωτα τραυματισμένη, οι ψηφοφόροι του ψηφίζουν ως «αντι-δεξιοί», αλλά χωρίς να έχουν κάποια άλλη θετικότερη πολιτική ταυτότητα.
Από την άλλη μεριά, οι ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ έχουν προ πολλού απολέσει το κυριότερο θετικό συστατικό της πολιτικής τους ταυτότητας, την αριστερή ιδεολογία, που έχασε την αξία της μετά την αριστεροδεξιά σύμπραξη της προηγούμενης κυβερνητικής περιόδου. Εκτοτε, στο πεδίο της γενικής πολιτικής ο ΣΥΡΙΖΑ περιορίζεται να εκφράζει και να αντιπροσωπεύει ψηφοφόρους με έντονα αρνητική κομματική φόρτιση προς τη Ν.Δ. Πρόκειται για ένα σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας που είναι θυμωμένο για σωστούς και λάθος λόγους, αλλά δεν προβληματίζεται ιδιαίτερα όταν το κόμμα συμπράττει με τη λαϊκιστική Δεξιά, διακινδυνεύει την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας, δυσανασχετεί με τους θεσμούς του κράτους και απέχει για μήνες από τις ψηφοφορίες στη Βουλή, περιφρονώντας έτσι την ουσία της φιλελεύθερης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.
Με αυτά και με εκείνα, καθώς πλησιάζουμε προς τις εκλογές, η σημερινή Ν.Δ. εμφανίζεται ως μια μη ιδεολογική, πολυσυλλεκτική παράταξη, η οποία, πέραν των πιστών δεξιών οπαδών της, προσελκύει νέους ψηφοφόρους στη βάση αρκετών –και συμπλεκόμενων μεταξύ τους– πολιτικών ταυτοτήτων με συγκεκριμένο και θετικό περιεχόμενο. Αυτοί οι ψηφοφόροι δεν είναι αναγκαστικά «νεοδημοκράτες», ούτε βέβαια παραδοσιακοί «δεξιοί». Και προβληματίζονται σοβαρά όταν υπάρχουν θεσμικές παραβάσεις ή κομματικές υπερβολές. Ψηφίζουν όμως Ν.Δ. μετά λόγου γνώσεως, δηλαδή με σκοπό να προστατεύσουν τις σημαντικές τους πολιτικές ταυτότητες που δεν είναι ούτε αριστερές ούτε δεξιές. Αντίθετα, οι ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ, με την αριστερή ιδεολογία του κόμματος ανεπανόρθωτα τραυματισμένη, ψηφίζουν ως «αντι-δεξιοί», αλλά χωρίς να έχουν κάποια άλλη σαφέστερη και θετικότερη πολιτική ταυτότητα. Ψαρεύοντας ψήφους στη θολή λίμνη της κοινωνικής δυσφορίας και του αρνητικού κομματισμού, ο ΣΥΡΙΖΑ εμφανίζεται έτσι ως ένα μονολιθικό κίνημα διαμαρτυρίας εναντίον μιας δήθεν «δεξιάς», «αυταρχικής» και «αντιδραστικής» Ν.Δ. Δίχως να τον απασχολεί ότι στην πραγματικότητα αυτή η Ν.Δ. απλώς δεν υπάρχει.
Ο κ. Τάκης Σ. Παππάς είναι πολιτικός επιστήμονας, ερευνητής και συγγραφέας.