Καθώς τελείωσε μια προεκλογική περίοδος, και έρχεται πιθανότατα άλλη μία, σκέφτομαι πόσο λίγο αξιοποιούνται στον δημόσιο διάλογο τα στατιστικά δεδομένα. Σε σύγκριση με το 2010 η πληροφορία που έχουν στη διάθεσή τους οι πολίτες έχει αυξηθεί εντυπωσιακά. Η κυβέρνηση Παπανδρέου τότε δημιούργησε τη «Διαύγεια», όπου καταχωρούνται οι αποφάσεις της διοίκησης, και η δημαρχία Καμίνη άρχισε να αναρτά στο Διαδίκτυο στοιχεία προϋπολογισμού και δαπανών του Δήμου Αθηναίων.
Από τότε, χάρη στην τεχνολογία αλλά και στις πρωτοβουλίες πολιτών, πολιτικών, δημόσιων οργανισμών και ΜΚΟ, ανέβηκαν σταδιακά στο Διαδίκτυο, σε κοινή θέα, στοιχεία των δαπανών και των εσόδων του Δημοσίου (και πολλών επιμέρους φορέων), των γεννήσεων και θανάτων, της διακίνησης σε λιμάνια και αεροδρόμια, της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, στατιστικά για φόνους και ληστείες, τροχαία ατυχήματα, οι δαπάνες των οικογενειών κατά εισοδηματική κλίμακα, οι φόροι που πληρώνουν, ψηφιακές δεξιότητες, έρευνες προσωπικής ευτυχίας, δείκτες εμπιστοσύνης σε θεσμούς και πολλά άλλα.
Ομως η ποιότητα του διαλόγου δεν έχει αλλάξει πολύ. Υπάρχουν διάφορα εμπόδια ακόμη για να γίνει αυτό. Μερικά είναι τεχνικά: στη «Διαύγεια» είναι δύσκολη η αναζήτηση στοιχείων μέσα στα κείμενα των αποφάσεων και αδύνατη η δημιουργία αξιόπιστων δεικτών. Είναι καλή για στοχευμένη αναζήτηση, αλλά για να βρεις πόσες αναθέσεις πήρε μια εταιρεία πρέπει να δαπανήσεις άπειρο χρόνο. Στον Δήμο Αθηναίων τα οικονομικά στοιχεία αναρτώνται σε pdf και η εισαγωγή τους σε υπολογιστικό φύλλο είναι επίπονη.
Αλλα προβλήματα είναι μεθοδολογικά. Για να έχει γενική αποδοχή ένας σύνθετος δείκτης όπως το ΑΕΠ, χρειάστηκαν πολλά χρόνια επεξεργασίας και συνεχείς αναθεωρήσεις, σε διάλογο με μια μεγάλη επιστημονική κοινότητα. Δείκτες που σχεδιάζονται στο πόδι, όπως αυτός για την ελευθερία του Τύπου, που κατατάσσει ευρωπαϊκές δημοκρατίες κάτω από αφρικανικές δικτατορίες, δεν είναι χρήσιμοι. Ενα πιο σοβαρό παράδειγμα: Στην πανδημία, μερικές χώρες κατέγραφαν ως θανάτους από COVID-19 αυτούς όπου η αιτία του θανάτου ήταν αυτή, και άλλες (όπως η Ελλάδα) κατέγραφαν όλους τους θανάτους ανθρώπων που είχαν την ασθένεια, ακόμη και αν πέθαναν από άλλη αιτία. Τους πρώτους μήνες οι δύο τρόποι καταγραφής έδιναν συγκρίσιμα στοιχεία, αλλά καθώς η μόλυνση επεκτάθηκε, ενώ ο εμβολιασμός μείωσε τη θνησιμότητα, οι δύο μέθοδοι απέκλιναν πολύ. Τέτοιες αδυναμίες μειώνουν την αξία των δεικτών και δυσκολεύουν τη χρήση των στοιχείων στον δημόσιο διάλογο.
Οι πολίτες πρέπει να απαιτήσουμε να γίνονται έρευνες σχεδια- σμένες από σοβαρούς επιστήμονες, να καταγράφονται συστηματικά τα στοιχεία και πολλά από αυτά να είναι προσβάσιμα σε όλους.
Σε κρίσιμα ζητήματα τα στοιχεία λείπουν επειδή αντιδρούν ομάδες συμφερόντων. Για την ποιότητα των γυμνασίων μας δεν έχουμε στατιστικούς δείκτες, γιατί επί δεκαετίες αντιδρούσαν σε κάθε μέτρηση οι συντεχνίες των καθηγητών. Το είδαμε πρόσφατα με την «ελληνική PISA», και ελπίζω ότι το υπουργείο Παιδείας θα επιμείνει σε αυτή την εξέταση που ξεκίνησε πέρυσι. Στοιχεία για την αποτελεσματικότητα των δομών υγείας δεν έχουμε ακόμη, από όσο γνωρίζω, μάλλον επειδή αντιδρούν συντεχνίες και επιχειρήσεις. Οι πολίτες πρέπει να απαιτήσουμε να γίνονται έρευνες σχεδιασμένες από σοβαρούς επιστήμονες, να καταγράφονται συστηματικά τα στοιχεία και πολλά από αυτά να είναι προσβάσιμα σε όλους.
Μήπως όμως τα αριθμητικά δεδομένα ενδιαφέρουν πολύ λίγους; Μήπως δεν είναι στην κουλτούρα μας οι δείκτες; Η πανδημία έδειξε ότι οι αριθμοί μπορούν να μπουν στην καθημερινή συζήτηση, υπό προϋποθέσεις. Θυμηθείτε πώς παρακολουθούσαμε κάθε βράδυ τα στοιχεία του ΕΟΔΥ για κρούσματα και ΜΕΘ. Ελπίζω ότι και σε λιγότερο δραματικές συνθήκες, αξιόπιστοι φορείς που θα ανακοινώνουν συστηματικά τις εξελίξεις για θέματα όπως η υγεία, η φτώχεια ή το περιβάλλον θα βοηθήσουν να διαμορφώσουμε μια νέα ποιότητα διαλόγου. Είναι ευθύνη της πολιτείας να παρέχει περισσότερα δεδομένα και ευθύνη της κοινωνίας των πολιτών να τα φέρει στο προσκήνιο.
Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης είναι εταίρος στο κεφάλαιο επενδύσεων τεχνολογίας Big Pi.