Πέντε χρόνια πριν είχα γράψει ένα άλλο άρθρο στο οποίο αναρωτιόμουν: γιατί υπάρχει αυτή η χώρα; Ποιος είναι ο σκοπός του κράτους αυτού; Τι είδους στόχους έχουμε ως κοινωνία, ως κάτι ενιαίο και κοινό, για το μέλλον μας; Απάντηση δεν είχα. Κανένας κοινός, οραματικός στόχος δεν υπήρχε διατυπωμένος τότε. Ούτε σήμερα υπάρχει. Μεμονωμένα μπορεί να έχουμε όνειρα και σχέδια, στο επίπεδο το ατομικό, ή του νοικοκυριού. Αλλά σε επίπεδο κοινωνίας; Ως σύνολο εξακολουθούμε να υπάρχουμε μόνο και μόνο για να υπάρχουμε. Ενόψει των εκλογών, του τέλους (πάλι) της μεταπολίτευσης και της έλευσης μιας νέας κυβέρνησης, όπως και όταν προκύψει αυτή, αξίζει να το κουβεντιάσουμε: πώς θα μπορούσε να μοιάζει ένα κοινό όραμα για μια μελλοντική Ελλάδα, αν υπήρχε;
Σε κάποιες άλλες χώρες έχουν γίνει απόπειρες να διατυπωθούν κοινοί στόχοι με κάποιο μεσοπρόθεσμο ή μακροπρόθεσμο ορίζοντα, έτσι, για να έχει η κοινωνία ένα μπούσουλα. Στη Δανία, το Carlsberg Foundation έφτιαξε το “Vision Danmark 2050”, ένα πλάνο για τη Δανία του 2050, μέρος του οποίου (το ότι η Δανία θα βασίζεται 100% σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας για τις ανάγκες της μέχρι το 2050) έχει γίνει εθνικός στόχος. Αλλά το καλύτερο παράδειγμα που έχω βρει, είναι της Ισπανίας.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει υποχρεώσει τα κράτη-μέλη να υποβάλλουν μακροπρόθεσμα στρατηγικά σχέδια για μια σειρά από θέματα (και η Ελλάδα το κάνει -έχει και σχετική Ειδική Γραμματεία Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού, που δεν είναι ακριβώς το “Υπουργείο Μέλλοντος” που ζήταγα, αλλά είναι κάτι), όμως στην Ισπανία το πήγαν ένα βήμα παρακάτω. Έφτιαξαν ένα πλάνο που λέγεται “Espana 2050”, το οποίο περιγράφει μια σειρά από 50 στόχους πολιτικής για τις επόμενες δεκαετίες στη χώρα τους. Από μόνο του, ούτε αυτό είναι πρωτοφανές -και άλλες χώρες έχουν τέτοια πλάνα, και στην Ελλάδα έχουν γραφτεί ωραιότατα στρατηγικά σχέδια (από τη McKinsey, τη διαΝΕΟσις, την επιτροπή Πισσαρίδη και άλλους). Αλλά στην συγκεκριμένη περίπτωση οι Ισπανοί έβαλαν όλους αυτούς τους στρατηγικούς στόχους κάτω από την ομπρέλα ενός βασικού, ενιαίου, κεντρικού εθνικού στόχου: ότι μέχρι τα μέσα του αιώνα, η χώρα τους θα πρέπει να φτάσει να συγκαταλέγεται ανάμεσα στις “ανεπτυγμένες” χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό θέλουν να πετύχουν. Οι δημιουργοί του πλάνου έβαλαν κάτω τους δείκτες και τα νούμερα και χώρισαν τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. σε τρεις κατηγορίες, τις πιο “αδύναμες”, τις “μεσαίες” και, κυρίως, τις πιο “ανεπτυγμένες”, οι οποίες είναι οκτώ (η Αυστρία, το Βέλγιο, η Γερμανία, η Δανία, η Ολλανδία, η Φινλανδία, η Γαλλία και η Σουηδία). Σύμφωνα με την αξιολόγησή τους, αυτές οι οκτώ τα πηγαίνουν πολύ καλύτερα από τις υπόλοιπες στα οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά θέματα. Η Ισπανία, όπως περιγράφουν στο κείμενο, τα προηγούμενα 40 χρόνια κατάφερε να περάσει από την κατηγορία των “αδύναμων” χωρών στην κατηγορία των “μεσαίων”. Οι συντάκτες του πλάνου, λοιπόν, είπαν ότι αυτός θα πρέπει να είναι ο μεγάλος στόχος για τα επόμενα 30 χρόνια: να ανέβουν κι άλλη κατηγορία. Και στις υπόλοιπες 700 σελίδες του πλάνου περιγράφουν τους 50 επιμέρους στόχους που πρέπει να επιτευχθούν για να το καταφέρουν οι οποίοι, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνουν τη βελτίωση της επίδοσης των Ισπανών μαθητών στην PISA του ΟΟΣΑ κατά 20 μονάδες, η αύξηση του ποσοστού των αποφοίτων τεχνικών σχολών και πανεπιστημίων κατά 23 ποσοστιαίες μονάδες, η μείωση της παραοικονομίας στο μισό, η μείωση του μισθολογικού χάσματος ανδρών-γυναικών από 14% στο μηδέν και η αύξηση της παραγωγικότητας του εργατικού δυναμικού κατά 50% -τέτοια πράγματα. Στη συνέχεια προχωρούν διατυπώνοντας και περίπου 200 προτάσεις πολιτικής για την επίτευξη αυτών των 50 στόχων. Έχοντας διαβάσει μεγάλο μέρος του κειμένου, κι έχοντας διαβάσει πολλών ειδών παρόμοιες προτάσεις αλλού, έχω να σας πω ότι δεν είναι όλες οι ισπανικές προτάσεις ρεαλιστικές ή εφαρμόσιμες, αλλά αυτό δεν έχει μεγάλη σημασία. Σημασία έχει ότι φτιάχτηκε ένα κείμενο το οποίο περιγράφει έναν κεντρικό στόχο για τη χώρα γενικότερα, το οποίο αντιμετωπίζει το κράτος και την κοινωνία ως οντότητες διαχρονικές, μέσα σε ένα ιστορικό πλαίσιο, με παρελθόν, παρόν και μέλλον. Ένα κείμενο που, με όλα τα αρνητικά του, λέει μια ιστορία για το ποια χώρα θέλουν να έχουν οι Ισπανοί τις επόμενες δεκαετίες. Κι ένα κείμενο που μπορεί μετά να το πάρει και να το εφαρμόσει, να το λάβει υπόψιν, να το αλλάξει και να το αναπροσαρμόσει κάθε ισπανική κυβέρνηση από σήμερα μέχρι το 2050, αλλά με τον τελικό στόχο σταθερό, σαφή και εύκολα κατανοητό.
Έχουμε εμείς μια ιστορία για το ποια χώρα θέλουμε να έχουμε το 2050; Την ξέρετε την απάντηση. Ίσως αυτή θα έπρεπε να είναι μια από τις προτεραιότητες της επόμενης κυβέρνησης. Πέρα από όλα τα άλλα τα φλέγοντα και τρέχοντα, με όσο το δυνατό περισσότερο συναινετικές και συμπεριληπτικές διαδικασίες, να φτιάξει ένα πειστικό αφήγημα για το κοινό μας μέλλον.