Η ψευδωνυμία στην αρθρογραφία έχει και δεν έχει νόημα. Υποτίθεται ότι προφυλάσσει τον αρθρογράφο από προσωπικές επιθέσεις, ότι του δίνει τη δυνατότητα της ελεύθερης έκφρασης χωρίς τον κίνδυνο μιας έκθεσης που ίσως να εμπόδιζε την έκφραση αυτή, ότι διαχωρίζει τον γράφοντα από το γραπτό του, ώστε η προσοχή του κοινού να δοθεί χωρίς περισπασμούς στο δεύτερο. Η αλήθεια, βέβαια, είναι ότι ακόμη κι αν τα παραπάνω ισχύουν, δεν αρκούν για να τεθεί στο απυρόβλητο ο αρθρογράφος: ψευδώνυμος δεν σημαίνει ανύπαρκτος ή απολύτως θωρακισμένος· και ο ψευδώνυμος αρθρογράφος έχει διευθυντή και εργοδότη· κι αυτός, όπως όλοι, είναι ευάλωτος στην επίπληξη, στον υποβιβασμό, στην απόλυση. Σε κάποιες περιπτώσεις ελληνικών media, μάλιστα, στην ψευδωνυμία ενδίδουν ακόμη και εκδότες, οι οποίοι ευθύνονται ούτως ή άλλως για ό,τι δημοσιεύεται στο Μέσο τους.
Ενα αχρείαστο σοκ
Είναι πολλές οι ενστάσεις εναντίον της ψευδωνυμίας ως τακτικής. Λένε ότι αποθρασύνει τον αρθρογράφο, ότι αλλοιώνει τις έννοιες της αξιοπιστίας και της ευθύνης, ότι δημιουργεί μία συνθήκη αναλήθειας όπου ο δόλος και το ιδιωτικό συμφέρον ενδέχεται να αντικαταστήσουν την ακεραιότητα και τον επαγγελματισμό. Στους πιο προοδευτικούς κύκλους, πάντως, η ψευδωνυμία διατηρεί την αξία της. Ο φόβος της πολιτικής πίεσης και της λογοκρισίας, και το διαρκές άγχος που μας κατατρέχει (άλλοτε δικαιολογημένο άλλοτε όχι) πως κάποιοι επιβουλεύονται την ελευθερία του Τύπου, δίνουν ακόμη λόγο ύπαρξης στη δημοσιογραφική κρυπτικότητα. Γι’ αυτό και προκαλεί εντύπωση ο υστερικός πανικός που προκλήθηκε σε αυτούς τους κύκλους από την «αποκάλυψη» πως η ιστοσελίδα protagon.gr χρησιμοποιεί, μεταξύ άλλων, ψευδώνυμους αρθρογράφους. Πού ακριβώς έγκειται το σοκ; Αν υποθέσουμε ότι για λόγους αρχής αποδεχόμαστε την ψευδωνυμία ως δυνατότητα, ποιο είναι το πρόβλημα;
Κοινά αποτελέσματα
Δεν είναι το ίδιο πράγμα η ψευδωνυμία γενικώς με την ψευδωνυμία που μετήλθε το Protagon, λένε οι σκανδαλισμένοι καταγγέλλοντες. Οι ψευδώνυμοι αρθρογράφοι του Protagon έχουν αληθοφανή ονόματα και φωτογραφίες αληθινών προσώπων. Η ύπαρξη και η δραστηριότητά τους, λοιπόν, αποτελεί μέθοδο εξαπάτησης, εφόσον οι αρθρογράφοι αυτοί μας δημιούργησαν την εύλογη πεποίθηση ότι τα στοιχεία τους ευσταθούν. Θεμιτή είναι μόνο η ψευδωνυμία που ξεκαθαρίζει εξαρχής ότι είναι ψευδώνυμη. Κι ενώ αυτή η ερμηνεία ακούγεται δόκιμη μες στην ηθικολογική της σοβαρότητα, απλώς περιγράφει την ετερότητα των πιθανών ψευδωνυμιών, χωρίς να εξηγεί πώς ο αναγνώστης επηρεάζεται από αυτήν. Δεν απαντά στην ουσία: τι αποκομίζει ο αναγνώστης από την κραυγαλέα ψευδωνυμία που δεν το αποκομίζει από τη μασκαρεμένη; Με ποιον τρόπο επιδρά η «εξαπάτηση» πάνω του; Μπορούμε πράγματι να υποθέσουμε ότι ένας ψευδώνυμος αρθρογράφος που παριστάνει τον αληθινό, έχει μια ύπουλη ατζέντα, ότι είναι ανειλικρινής κι ότι λειτουργεί ως φερέφωνο. Τον ίδιο ακριβώς κίνδυνο, όμως, διατρέχουμε και με έναν κανονικό ψευδώνυμο. Η έννοια της εξαπάτησης δεν έχει πρακτικό αντίκρισμα· το κόστος της αδήλωτης ψευδωνυμίας είναι συναισθηματικό, πλήττει τον εγωισμό και τη νοημοσύνη μας. Κατά τ’ άλλα, ο ψευδώνυμος αρθρογράφος με αληθοφανή στοιχεία μπορεί να είναι τόσο άξιος ή ανάξιος όσο κάθε άλλος ψευδώνυμος. Μήπως συναλλασσόμαστε μαζί του; Μήπως τον γνωρίζουμε προσωπικά; Τα γραπτά του κρίνουμε μόνο, των οποίων η βαρύτητα είναι ανεξάρτητη από το ποιος είναι ή ποιος δηλώνει πως είναι.
Το ήθος του Μέσου
Οποιος διαβάζει εν γνώσει του ψευδώνυμα άρθρα, αποδέχεται την οντολογική διάκριση του κειμένου από τον δημιουργό του. Η διάκριση αυτή δεν αλλάζει αν ο δημιουργός συνδυάσει την απόκρυψη της ταυτότητάς του με την παράμετρο της πλάνης· ακόμη κι αν ο ψευδώνυμος δημιουργός υποδυθεί τον επώνυμο, δηλαδή, η εμπειρία του αναγνώστη που αποδέχεται την ψευδωνυμία δεν αλλάζει· το κείμενο εξακολουθεί να αποδίδεται στον κανέναν, σε ένα φάντασμα που δεν ελέγχεται, δεν διασταυρώνεται, δεν ταυτοποιείται. Αυτό που αλλάζει, όμως, είναι το ήθος του Μέσου. Υπάρχουν πολλοί και δημιουργικοί τρόποι να εμπλουτίσει κανείς την ψευδωνυμία, ώστε να γίνει ελκυστική και ενδιαφέρουσα. Το ψέμα δεν είναι ένας από αυτούς.