Πριν από λίγες εβδομάδες ο ελληνικής καταγωγής Roy Vangelos δώρισε στο Πανεπιστήμιο Kολούμπια της Nέας Yόρκης 175 εκατ. δολάρια για το «Ινστιτούτο Roy and Diana Vangelos για τη βιοϊατρική έρευνα και εκπαίδευση». Σημειώστε ότι ο Roy Vangelos είναι μια μεγάλη μορφή για την ακαδημαϊκή ιατρική και τη φαρμακοβιομηχανία. Συνολικά έχει δωρίσει περίπου 450 εκατ. δολ. στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια. Παράλληλα, το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος δώρισε 150 εκατ. δολ. στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins για τη δημιουργία του «Ινστιτούτου Νιάρχος Αγορά» για την προώθηση της Δημοκρατίας και Υγείας. Το ίδιο ίδρυμα δώρισε 55 εκατ. δολ. για τη βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης και αρκετές δεκάδες εκατ. δολ. στο Ροκφέλερ της Νέας Υόρκης. Και ο χορός των εκατομμυρίων συνεχίζεται: 75 εκατ. στο Ροκφέλερ για ένα ινστιτούτο για τις λοιμώξεις, 75 εκατ. στο Kολoύμπια για την ιατρική ακριβείας στην ψυχιατρική, 55 εκατ. στο «Ινστιτούτο Παιδικού Εγκεφάλου» για την υγεία των παιδιών. Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα ότι η χρήση των δωρεών στα πανεπιστήμια αυτά θα αποδώσει καρπούς και θα συμβάλει στην προώθηση της υγείας από τις ανακαλύψεις που θα γίνουν από το ανθρώπινο δυναμικό στα νέα ινστιτούτα.
Το ερώτημα όμως της υποχρηματοδοτούμενης ελληνικής επιστήμης είναι εύλογο και κατανοητό: γιατί οι ελληνικής καταγωγής δωρητές/ευεργέτες δεν χρηματοδοτούν ιδρύματα στην Ελλάδα παρά προτιμούν να επενδύουν στο εξωτερικό; Ο κόσμος έχει έναν πεπερασμένο αριθμό δωρητών/ευεργετών, κάθε ένας από αυτούς κυρίως επικεντρώνεται στη χώρα του. Γιατί λοιπόν οι Ελληνες να μην επικεντρώνονται σε δωρεές και ευεργεσίες στην Ελλάδα; Αν όχι αυτοί, ποιοι; Και αν όχι τώρα, πότε;
Η Ελλάδα έχει μια αξιοπρεπή πανεπιστημιακή εκπαίδευση και οι Ελληνες απόφοιτοι των βιοϊατρικών σχολών έχουν άριστο όνομα σε όλο τον κόσμο. Σε αυτό έχω προσωπική πείρα τα τελευταία 45 χρόνια στην Αμερική και την Ευρώπη, και βλέπω την καλή φήμη και απόδοση των Ελλήνων επιστημόνων στα ερευνητικά ιδρύματα του κόσμου. Επιπλέον, η Ελλάδα μας είναι περίπου στην 34η θέση στην παγκόσμια κατάταξη των κρατών, που την τοποθετεί στα ανεπτυγμένα κράτη παρά τα οικονομικά προβλήματα των τελευταίων ετών.
Γιατί λοιπόν; Οι αναλύσεις είναι πολλές και τα συμπεράσματα χιλιοειπωμένα. Ομως είναι ευκαιρία να ξανασκεφθούμε το 2023 γιατί δεν υπάρχουν πολλοί δωρητές ή εθνικοί ευεργέτες (άτομα και οργανισμοί) μέσα στην Ελλάδα όσο και σε άλλες χώρες του κόσμου. Οι Ελληνες είναι φιλομαθείς, περίεργοι, φιλοπρόοδοι, ανταγωνιστικοί, ανήσυχοι, συζητητές… ό,τι δηλαδή χρειάζεται για την επιτυχία στην έρευνα. Είναι επίσης γνωστό ότι κατά χιλιάδες μεταναστεύουν για οικονομικούς ή επιστημονικούς λόγους στα μεγάλα κέντρα γνώσης και οικονομίας του κόσμου, και εκεί συνήθως μεγαλουργούν.
Η εύκολη απάντηση είναι: έλλειψη υποδομών και κρατικής υποστήριξης, έλλειψη συνεχούς και ανταγωνιστικής χρηματοδότησης, επισφαλής καριέρα, καλύτερες ευκαιρίες στην αλλοδαπή, περιφερική επιστημονικά χώρα με προτεραιότητα στον τουρισμό, έλλειψη ερευνητικής ιστορίας και παράδοσης, έλλειψη βραβείων Νομπέλ σε Ελληνες επιστήμονες, χαμηλή μισθοδοσία των επιστημόνων, ισχυρή παρουσία του κράτους στην καθημερινή ζωή, υπεργραφειοκρατική καθημερινότητα, αστάθεια στον μακροπρόθεσμο προγραμματισμό, ασυνέχεια στην αντιμετώπιση των προβλημάτων από τις διάφορες διαδοχικές κυβερνήσεις. Νομίζω όμως πως υπάρχουν βελτιώσεις χρόνο με τον χρόνο, αλλά παράλληλα βελτιώνονται και τα άλλα κράτη, και έτσι διαρκώς μένει πίσω η ελληνική επιστημονική κοινότητα.
Από την άλλη μεριά μου φαίνεται σαν «ύβρις» για τους δωρητές/ευεργέτες ότι πολλά χρήματα δωρίζονται δυσανάλογα εκτός Ελλάδος. Ισως η επιστημονική παραγωγή ανά δολάριο θα είναι λιγότερη στην Ελλάδα στην αρχή. Αλλά πώς θα αναπτυχθεί η έρευνα εάν δεν προικοδοτηθεί γενναία; Τα περίφημα Πανεπιστήμια Johns Hopkins, Κολούμπια, Ροκφέλερ έχουν πολλές άλλες πόρτες ανοιχτές για δωρητές. Τα ελληνικά ινστιτούτα όμως, αυτά που υπάρχουν και αυτά που θα δημιουργηθούν, προσβλέπουν αποκλειστικά σε δωρητές Ελληνες ή ελληνογενείς, ή ελληνόφιλους. Καταλαβαίνω πως η αναγνώριση και το πρεστίζ των δωρητών είναι μεγαλύτερο για τις δωρεές σε φημισμένα πανεπιστήμια και ινστιτούτα. Ομως πρέπει να είναι βέβαιοι πως κάθε δολάριο που δωρίζεται στην Ελλάδα έχει πολύ μεγαλύτερη επίπτωση από ένα άλλο πλουσιότερο και παραγωγικότερο βιοϊατρικό κέντρο.
Ποιο λοιπόν είναι κατά τη γνώμη μου το κύριο πρόβλημα; Εμπιστοσύνη στο σύστημα και εμπιστοσύνη στους ανθρώπους! Μιλώντας με πολλούς από τους εν δυνάμει δωρητές και ευεργέτες έχω αποκομίσει αυτό το συμπέρασμα. Εμπιστοσύνη! Και όλα τα άλλα έπονται λογικά: τιμιότητα, διαφάνεια, εργατικότητα, ανταγωνιστικότητα, παραγωγικότητα, αντικειμενικότητα.
Εμπιστοσύνη και αναγνώριση της προσφοράς των δωρητών λοιπόν και είμαι αισιόδοξος ότι τα ιδρύματα που θα υποστηριχθούν από προσεχείς ευεργέτες θα δώσουν καρπούς που θα κάνουν τους ευεργέτες και τους δωρητές υπερήφανους και ευτυχείς που επένδυσαν στην ελληνική επιστήμη!
Ο κ. Στυλιανός Αντωναράκης είναι ομότιμος καθηγητής Γενετικής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, μέλος της Ελβετικής Ακαδημίας Επιστημών, πρώην πρόεδρος του Διεθνούς Οργανισμού Ανθρωπίνου Γονιδιώματος (HUGO).