Η φράση του γενικού γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, Αντόνιο Γκουτέρες, «η εποχή της υπερθέρμανσης του πλανήτη τελείωσε και η εποχή του παγκόσμιου βρασμού έφτασε», αποκτά εύρος που δεν ήταν στις προθέσεις του. Εκείνος μπορεί να αναφερόταν στην «τρομακτική» κλιματική αλλαγή που είναι ήδη εδώ, αλλά εάν αφήσει κανείς τα συνδηλούμενα να λειτουργήσουν, τότε αντιλαμβάνεται ότι δεν πρόκειται μόνο για τις θερμοκρασίες του πλανήτη. Ο «βρασμός» συμπαρασύρει και τις απανταχού ηγεσίες. Οι τριγμοί, μικροί ή μεγαλύτεροι, είναι ορατοί. Αν ρίξουμε μια ματιά στον χάρτη των κυβερνήσεων, και όχι μόνο στην Ευρώπη, παρά τις αδιαμφισβήτητες πλειοψηφίες που συγκεντρώνουν ορισμένες, το έδαφος κάτω από τα πόδια τους είναι εξαιρετικά ασταθές.
Δεν αρκούν, πλέον, τα μέτρα για να προστατευθούμε από την κλιματική αλλαγή. Εκατομμύρια άνθρωποι είναι εκτεθειμένοι και οι πολιτικοί μοιάζουν ολοένα και πιο αδύναμοι για να περιορίσουν τους κραδασμούς.
«Οι συνέπειες είναι σαφείς και τραγικές: παιδιά παρασύρονται από τις βροχές των μουσώνων, οικογένειες τρέχουν να σωθούν από τις φλόγες, εργάτες καταρρέουν από την καυτή ζέστη», είπε ο Γκουτέρες, αναφερόμενος σε μεγάλα τμήματα της Βόρειας Αμερικής, της Ασίας, της Αφρικής και της Ευρώπης. Και πρόσθεσε ότι «η μόνη έκπληξη είναι η ταχύτητα της αλλαγής». Πράγματι. Οι ενδείξεις έχουν αρχίσει καιρό τώρα. Οχι μόνο στο κλίμα και στο περιβάλλον αλλά και στα κέντρα εξουσίας. Οι επικεφαλής κυβερνήσεων δεν αρκεί να είναι ικανοί, με θέληση, διορατικότητα και πυγμή. Τι πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα από τη Νεοζηλανδή πρωθυπουργό Τζασίντα Αρντερν, η οποία παραιτήθηκε ξαφνικά τον Ιανουάριο του 2023. Εξαιρετικά δημοφιλής, με αξιοζήλευτα επιτυχημένη καριέρα, παρά τις μεγάλες κρίσεις στη χώρα της που κλήθηκε να διαχειριστεί, η 42χρονη πολιτικός δήλωσε ύστερα από πεντέμισι χρόνια στην εξουσία: «Δεν έχω την ενέργεια για ακόμη τέσσερα χρόνια… Ανθρωπος είμαι. Δίνουμε όσα μπορούμε για όσο μπορούμε, και μετά είναι καιρός. Και για μένα, είναι καιρός». Μαζί με «το προνόμιο έρχεται η ευθύνη», σημείωσε.
Η αλυσίδα της κόπωσης περιλαμβάνει τους πάντες και τα πάντα· την κοινωνία, την εργασία, την πολιτική, την τέχνη σε μεγάλο βαθμό. Οι όποιες «ανάσες», απ’ όπου κι αν προέρχονται, εξαντλούνται γρήγορα.
Το burn out της Αρντερν ήταν η πρώτη επίσημη ομολογία, αμέσως μετά την πανδημία, ότι τα αποθέματα εξαντλούνται πολύ γρήγορα. Δεν συνοδεύεται πάντα η «εξάντληση» από παραιτήσεις. Ούτε από το ίδιο αίσθημα ευθύνης. Συχνότερα αποκαλύπτεται η αδυναμία ή η γύμνια, αλλά δεν υπάρχουν εναλλακτικές. Η γρήγορη ανάλωση, «καύση», δεν οφείλεται μόνο σε ανεπάρκειες. Σε άλλες εποχές, οι ίδιοι άνθρωποι μπορεί να πορεύονταν επί χρόνια, σταθεροί, στις θέσεις εξουσίας. Στην «υπερθέρμανση» συντείνουν αναμφίβολα το Διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τα πάντα καταλήγουν να είναι ορατά και διαπερατά. Ο τάδε ή ο δείνα πολιτικός είναι διαρκώς εκτεθειμένος. Ανά πάσα στιγμή, στις δημοκρατικές κοινωνίες τουλάχιστον, όπου υπάρχει ελευθερία διακίνησης της πληροφορίας, ένα βίντεο, μια φωτογραφία, μια φράση μπορεί να σημάνει την αρχή της ελεύθερης πτώσης.
Γι’ αυτό, εκτός από την ευστροφία, τα γρήγορα ανακλαστικά και την προσαρμοστικότητα, χρειάζεται η διαρκής σύνδεση με την κοινωνία, την πραγματικότητα κάθε εποχής. Δεν έχει καμία σχέση το 2015 ή το 2019 με το 2023. Η αλυσίδα της κόπωσης περιλαμβάνει τους πάντες και τα πάντα· την κοινωνία, την εργασία, την πολιτική, την τέχνη σε μεγάλο βαθμό. Οι όποιες «ανάσες», απ’ όπου κι αν προέρχονται, κρατάνε λίγο και μετά εξατμίζονται. Ο πλανήτης καίγεται (κυριολεκτικά) αλλά παράλληλα «καίγεται» και ό,τι τον συναποτελεί και τον πλαισιώνει. Οχι μόνον οι τόποι αλλά και οι άνθρωποι, οι συνήθειες, οι τρόποι επικοινωνίας, τα εργαλεία που είχαμε για να περιγράφουμε και να ερμηνεύουμε τον κόσμο μας. Αυτό το τελευταίο έχει αναφερθεί πολλές φορές. Θα πρέπει, όμως, και να παραδεχτούμε ότι είναι άλλα τα ερμηνευτικά εργαλεία για να μπορέσουμε να τα εντοπίσουμε. Δεν αρκεί να περιγράφουμε απλώς τη συνθήκη.
Η πίεση είναι μεγάλη από και προς όλες τις κατευθύνσεις. Ισως γι’ αυτό και ο ρόλος των ηγεσιών, τη στιγμή που είναι πιο κρίσιμος από ποτέ, την ίδια στιγμή εμφανίζεται και ανεπαρκής. Οι καιροί απαιτούν υπεράνθρωπους ηγέτες, καθόλου μεσσίες, ηγέτες με ενσυναίσθηση εκτός από δεξιότητες. Οχι χειραγωγούς που υπόσχονται και ψεύδονται, τυχάρπαστους γυρολόγους, ικανούς απατεώνες. Ο νέος αυτός ανθρωπότυπος ηγέτη αναλαμβάνει την ευθύνη των αδυναμιών του, μεταγγίζει δύναμη και κουράγιο χωρίς να αίρεται πάνω από τα προβλήματα. Γνωρίζει ότι ο καλύτερος κόσμος είναι μόνον ο εφικτός κόσμος.
