Κάθε καλοκαίρι που οι μεγα-πυρκαγιές χαράσσουν τη γεωγραφία μιας νέας κόλασης, το φλεγόμενο δάσος μετατρέπεται σε τραγική αντανάκλαση ενός υλικού και άυλου δικτύου ριζωμένων παθογενειών, σε γέφυρα μεταξύ της ορατής καταστροφής και της αόρατης νοοτροπίας, της ηρωικής πράξης και της αναιμικής ιδέας της πυροπροστασίας. Ξεγυμνώνει τον βαθμό του πολιτισμού μας. Και έπειτα για λίγο, μέχρι τα νέα καινοτόμα σχέδια να μετατραπούν σε γραφειοκρατικά απολιθώματα, το λησμονημένο δένδρο αποκτά και πάλι οντότητα, μεταμορφώνεται σε πολύτιμο σύμβολο του εθνικού μας πλούτου, σε σιωπηλή υπερδύναμη ζωής.
Εγκαταλελειμμένο, όμως, όλο και πιο εύθραυστο, όλο και πιο εκτεθειμένο στη φθαρτική ζέστη, στις αρρώστιες, στις πυρκαγιές, το δέντρο, αυτό το στέρεο δεδομένο από καταβολής είδους έπαψε πλέον να είναι δεδομένο – πόσο απέχει η Αττική από τη δραματική αποδάσωση; Ανθρωπος και δένδρο κάπως μοιάζουν· ορθή στάση, αγγειακά συστήματα, νερό ως δομικό στοιχείο (κατά 65% και 50% αντιστοίχως), αλληλοεξαρτώμενη ανάσα, μοναδικότητα του ατόμου, ζωή σε κοινότητες. Αρρηκτα δεμένοι αποξαρχής. Από τότε, 55 εκατ. χρόνια πριν, που ο πρόγονός μας ζούσε ως πρωτεύον επάνω του, αλλά και μετά, 7 εκατ. χρόνια πριν, που ως ανθρωποειδές κατέβηκε από αυτό και αργότερα ως homo (habilis, erectus, sapiens) απέκτησε τον έλεγχο της φωτιάς (230.000 χρόνια πριν) και κατασκεύαζε με το ξύλο του καταφύγια και εργαλεία, κι έπειτα σχεδίες, και βάρκες, και σπίτια, και πλοία. Ξύλινα ήταν τα περισσότερα υπάρχοντα του ανθρώπου μέχρι την πρώιμη σύγχρονη εποχή. Βιομηχανική Επανάσταση και χρήση του άνθρακα σαν καύσιμο, του σφυρήλατου σίδηρου σαν δομικό υλικό έκλεισαν τον εποχή του ξύλου. Επισκιάστηκε ο ρόλος των δασών, των ανεξέλεγκτα υλοτομημένων και αποψιλωμένων για τη δημιουργία καλλιεργήσιμης γης και άστεων. Σχεδόν ξεχάστηκε ότι εκείνα, αρχαιότερα από τον άνθρωπο (είχαν ήδη κατακυριεύσει τη Γη 360 εκατ. χρόνια πριν, τα πεύκα πρωτοβλάστηκαν 150 εκατ. χρόνια πριν) ακόμη παρέχουν φυσικό κλιματισμό, τροφή, φάρμακα, ξύλο, χαρτί, συγκρατούν τα εδάφη, φυλάνε την άγρια ζωή, φέρνουν βροχή, καθαρίζουν τα νερά, τρώνε αέρια του θερμοκηπίου, ρύπους και σωματίδια, ελευθερώνουν τερπένια, λιμονένια κ.ά., φυσικά αντιβιοτικά, αντιιικά, αντιοξειδωτικά – εγγυητές καλής ζωής.
Το πιο στέρεο δεδομένο από καταβολής είδους έπαψε να είναι δεδομένο.
Σύμφωνα με μελέτη του Πανεπιστημίου Γέιλ, υπάρχουν περί τα 3 τρισ. δέντρα στη Γη, πληθυσμός που μειώνεται κατά 15 δισ. κάθε χρόνο. Κάνει κάτι ο άνθρωπος γι’ αυτό; Ναι, όμως η ακόρεστη δίψα για τον εαυτό του δείχνει, εν τω συνόλω, να νικάει. Τα γηραλέα δέντρα, που απορροφούν περισσότερο άνθρακα από τα νεότερα, μαθημένα σε κύκλους μεγάλων αλλαγών, κουβαλούν πολύτιμες γνώσεις περί προσαρμοστικότητας και επιβίωσης. Δασοκόμοι σε πληττόμενες περιοχές των ΗΠΑ επιδίδονται στην κλωνοποίηση υπεραιωνόβιων δέντρων και στην υποβοηθούμενη μετανάστευσή τους – εάν ένα δέντρο 2.000 ετών δεν μπορεί να μεταφυτευτεί, το DNA του μπορεί. Οπου αναφύονται, εμπλουτίζουν γενετικά τα νέα δάση, προσφέροντάς τους εκείνα τα παλιά γονίδια που έμαθαν να προσαρμόζονται και να αντέχουν σε ακραίες συνθήκες. Γίνονται η γέφυρα ανάμεσα σε ένα απώτερο παρελθόν και στο μέλλον. Σπέρνουν μακροζωία και ορίζοντα. Με έναν τρόπο επαναφέρουν στη μνήμη το όριο ανάμεσα στην ιστορία και στον μύθο, στην απτή και θαυμαστή πραγματικότητα, ό,τι αρχετυπικό συμβόλιζαν στους αρχαίους πολιτισμούς και έβρισκε έκφραση στο μυθικό Δέντρο της Ζωής, το Δέντρο της Γνώσης, το Δέντρο της Αθανασίας…
Ομως, δεν έχει ακόμη συντελεστεί η οριστική στροφή των ισχυρών σε λογικές επιβίωσης, η βαθιά σύνδεση των διαμορφωτών τάσεων με τον φυσικό κόσμο. Μικρό παράδειγμα: εφαρμογή ενσωματωμένη στο ChatGPT επιτρέπει τη συνομιλία με ένα δέντρο. Το ChatGPT-Tree λαμβάνει δεδομένα σχετικά με την κατάσταση του δέντρου από μικροσυσκευή στερεωμένη στον κορμό του και το εμφανίζει να κάνει διάλογο με τον χρήστη («ξέρεις, μου λείπουν ιχνοστοιχεία και άρχισα να γέρνω»). Χρήσιμη η συσκευή, όμως προς τι η φτιαχτή συνομιλία; Χτίζει σχέση η πρόσδοση ανθρώπινης λαλιάς –της δικής μας, όχι της δικής του–, ανθρώπινης προσωπικότητας στο δέντρο, ή το μετατρέπει σε ανθρωποκεντρικό παιχνίδι;
Συσκοτίζουμε με οικουμενικές ψευδαισθήσεις περί ανθρώπινης ανωτερότητας και με κάθε είδους παρεκκλίσεις από τον επείγοντα σκοπό την κρίση του κλίματος, της βούλησης και των συνειδήσεων. Εθνος που καταστρέφει τα δέντρα του αυτοκαταστρέφεται, έλεγε ο Ρούζβελτ. Αχρηστη αλήθεια για την αργοκίνητη Γη.
