Ο καύσωνας επανέφερε στο προσκήνιο την κλιματική κρίση. Επακολούθως επισημαίνονται εμφατικά οι οικονομικές συνέπειες από τη μάλλον αναπόδραστη επιδείνωση των κλιματικών συνθηκών. Περιγράφονται, επίσης, οι γεωγραφικές αλλαγές: η άνοδος των υδάτων θα καθιστά αβίωτες τις παραθαλάσσιες πόλεις και οικισμούς. Δεν εκτιμάται ή δεν αναφέρεται ακόμη ως αναπόφευκτη συνέπεια η αναδιάρθρωση της παγκόσμιας ανθρωπογεωγραφίας.
Οι πυκνοκατοικημένες περιοχές της Γης θα καθίστανται ακατάλληλες για την ανθρώπινη διαβίωση· αντιθέτως, εξαιρετικά αραιοκατοικημένες περιοχές θα αποκτούν κλίμα ευνοϊκό. Οι εν χρήσει χάρτες είναι παραμορφωτικοί· μας οδηγούν να υποτιμούμε την έκταση των περιοχών αυτών. Δεν συνειδητοποιείται ότι η έκταση της Σιβηρίας είναι μεγαλύτερη από την έκταση της σύνολης Ευρώπης (13 εκατ. τετραγωνικά σιβηρικά χιλιόμετρα προς 10 ευρωπαϊκά εκατ.). Μακροπρόθεσμα, μια νέα εύκρατη Ευρώπη ενδέχεται να συγκροτηθεί σε αυτή τη χώρα της ρωσικής και σοβιετικής εξορίας. Ο Αρκτικός Ωκεανός θα επαληθεύσει το προσωνύμιο «Αρκτική Μεσόγειος».
Αν επιβεβαιωθούν οι απαισιόδοξες προβλέψεις για την κλιματική κρίση, η δραματική συνέπεια θα είναι γιγαντιαίες, κλιμακούμενες στον χρόνο, μεταναστευτικές κινήσεις. Στο διάστημα ενός αιώνα η παγκόσμια κατανομή του πληθυσμού θα έχει εν πολλοίς προσαρμοστεί στις νέες κλιματικές συνθήκες. Τα συνεπαγόμενα μεταναστευτικά ρεύματα θα υπερβούν σε μέγεθος και ταχύτητα τα προγενέστερα ρεύματα – τα οποία μετέτρεψαν την προκολομβιανή Αμερική σε προέκταση του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Η ναυτιλία θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο.
Οι μεγάλες μεταναστεύσεις δεν πραγματοποιούνται ούτε ανώδυνα ούτε ειρηνικά. Η μετάβαση από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στην Ευρώπη των Εθνών, συνέπεια των πληθυσμιακών πιέσεων της ασιατικής στέπας, συντελέστηκε μέσα από την αστάθεια και τη βαρβαρότητα του Μεσαίωνα. Ενας νέος «Μεσαίωνας» απειλεί δυνάμει την Ευρώπη, καθώς οι εξ Αφρικής μάζες θα κινούνται διά της Μεσογείου προς τον Βορρά.
Ο πληθυσμιακός παράγων συνδέει την κλιματική κρίση με τις γεωπολιτικές συνέπειες. Η ταχύτητα με την οποία αυξάνεται η θερμοκρασία και η αδυναμία της διεθνούς κοινότητας να συντονιστεί, θα τροποποιήσει άρδην την προβληματική, σε εθνική και παγκόσμια κλίμακα. Χωρίς να εγκαταλείπεται η όποια προσπάθεια να ελεγχθούν οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, θα διαπιστώνονται και θα εξετάζονται ταυτοχρόνως οι συνέπειες της ανοδικής θερμοκρασίας και η αντιμετώπισή τους. Οι ισχυρές γεωπολιτικές συνέπειες από το ζεύγος «κλίμα – πληθυσμοί» θα εγγραφούν δυναμικά στη διεθνή ατζέντα. Η περιγραφή, ανάλυση και παρακολούθηση των πληθυσμιακών φαινομένων θα αποβεί το κυρίαρχο αντικείμενο διεθνών οργανισμών, κυβερνήσεων και think tanks.
Στην κίνηση αυτή η Ελλάδα μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο. Διαθέτει πέντε χρόνια για να το αποδείξει. Τον Ιανουάριο του 2023 υπεγράφη συμφωνία ανάμεσα στη χώρα μας και τον ΟΟΣΑ. Αφορά την ίδρυση ενός κέντρου του οργανισμού για τους πληθυσμούς στην Ελλάδα (the OECD Crete Population Center). Η Ελλάδα έχει την ευκαιρία να καταλάβει μια περίοπτη θέση ανάμεσα στα συγκροτούμενα ιδρύματα γύρω από τις δημογραφικές, μεταναστευτικές και, γενικότερα, πληθυσμιακές προκλήσεις. Το υπό ίδρυση κέντρο αναλαμβάνει δύο σημαντικές πρωτοβου-λίες – υποχρεώσεις.
Με την ίδρυση, στην Κρήτη, από τον ΟΟΣΑ ενός κέντρου του οργανισμού για τους πληθυσμούς, η Ελλάδα έχει την ευκαιρία να καταλάβει περίοπτη θέση σε μεταναστευτικά και πληθυσμιακά θέματα.
• Το OECD Crete Population Forum θα οργανώνει ετησίως ένα διεθνές συνέδριο στην Κρήτη· σε ένα γεωγραφικό και ιστορικό σταυροδρόμι, έναν τόπο με εξαιρετική συμβολική σημασία για τα ζητήματα των πληθυσμών. Το συνέδριο θα προσελκύει επιστημονικές και πολιτικές προσωπικότητες από όλο τον κόσμο – με έμφαση την Αφρική, την κρίσιμη ήπειρο για τα πληθυσμιακά ζητήματα. Μπορεί να αποβεί ένα μείζον όργανο της ελληνικής δημόσιας διπλωματίας και να συμβάλει αποφασιστικά στην πολλαπλή προβολή της Κρήτης. Δραστηριοποιούνται επί τούτω o Δήμος Χανίων και το Delphi Economic Forum.
• Συγκροτείται ένα ψηφιακό παρατηρητήριο των πληθυσμών, ως κύριο διεθνές όργανο για την παρακολούθηση/monitoring του ρευστού πεδίου των πληθυσμιακών κατανομών και μετασχηματισμών. Θα στεγάζεται στο υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης και θα ενισχύεται με χορηγίες και συμμετοχές από ιδιωτικούς φορείς.
Το συμβούλιο του ΟΟΣΑ ενέκρινε τη συμφωνία αυτή το 2022. Χρειάστηκε να ξεπεραστούν οι ισχυρές επιφυλάξεις και αντιρρήσεις τις οποίες ήγειραν πολλά κράτη-μέλη. Αμφισβητήθηκε, δηλαδή, σθεναρά η ικανότητα και η φερεγγυότητα του ελληνικού κράτους να φέρει εις πέρας μια τόσο απαιτητική αποστολή. Ενα από τα πειστικά ελληνικά επιχειρήματα σε αυτές τις αμφισβητήσεις ήταν η εξισορροπητική ενεργοποίηση του μη κρατικού τομέα. Μένει, βεβαίως, να αποδειχθεί στην πράξη το δίκαιο της ελληνικής επιμονής.
Το 2028 το συμβούλιο του ΟΟΣΑ θα αποφανθεί αν θα ανανεώσει ή θα τερματίσει το κέντρο στην Ελλάδα. Οι αμφισβητίες του 2022 θα εξετάσουν εξονυχιστικά το έργο του. Κατά πάγια τακτική, θα προσπαθήσουν να αποδείξουν την ορθότητα της αρχικής τους τοποθέτησης. Στην απευκταία περίπτωση που θα «δικαιωθούν», το κέντρο θα καταργηθεί ή θα μεταφερθεί σε άλλη χώρα.
Η κινητοποίηση του κράτους και των μη κρατικών φορέων επείγει. Ο κίνδυνος ελλοχεύει στις γνωστές αδράνειες, αγκυλώσεις, ανευθυνότητες και αναβλητικότητες του ελληνικού πολιτικοδιοικητικού συστήματος. Θα είναι κρίμα να αφεθούν να ακυρώσουν το σημαντικό επίτευγμα του 2022.
*Ο καθηγητής Γιώργος Πρεβελάκης ήταν μόνιμος αντιπρόσωπος της Ελλάδας στον ΟΟΣΑ τις περιόδους 2013-2015 και 2019-2023.