Το φετινό καλοκαίρι τελείωσε με μια σειρά τεράστιων φυσικών καταστροφών που προκάλεσαν έναν συλλογικό, σχεδόν υστερικό, οδυρμό. Το αδιέξοδο σύνθημα «από τύχη ζούμε» έκανε για άλλη μία φορά την εμφάνισή του. Το θέαμα του οδυρμού μας σαν χορός αρχαίας τραγωδίας που ζητάει την τιμωρία του ανίκανου κράτους και των πολιτικών, απαιτεί την άμεση διευθέτηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής με το ελάχιστο κόστος ή τα βάζει με το κακό μας ριζικό είναι σχεδόν εξίσου αποκαρδιωτικό με τις ίδιες τις καταστροφές.
Ας πούμε πως τα προβλήματά μας είναι τριών λογιών: αυτά που λύνονται εύκολα, αυτά που λύνονται δύσκολα και αυτά που δεν λύνονται. Ας πάρουμε τα τελευταία. Η ιδεολογία της αέναης προόδου που προέκυψε με τη βιομηχανική επανάσταση είναι το αφήγημα της ανθρώπινης παντοδυναμίας, με τον άνθρωπο κυρίαρχο πάνω στη φύση. Σχεδόν αυτόματα θεωρούμε πως κάθε πρόβλημα έχει τη λύση του, ακόμη και ο ίδιος ο θάνατος. Οι δισεκατομμυριούχοι της Silicon Valley επενδύουν τεράστια ποσά στην έρευνα για την παράταση της ανθρώπινης ζωής, ενώ αναπτύσσεται ραγδαία η σύνδεση της μηχανικής με τη βιολογία. Δίχως αυτή την αστείρευτη πίστη στις δυνάμεις μας θα παραμέναμε καθηλωμένοι στην προβιομηχανική μοιρολατρία. Οταν όμως αντιλαμβανόμαστε τα όριά μας, δυσκολευόμαστε να τα αποδεχθούμε. Οπως οι αρχαίοι εξηγούσαν τις καταστροφές με ιστορίες που έπλαθαν για την οργή των θεών, έτσι κι εμείς βρίσκουμε καταφύγιο είτε στη συνωμοσιολογία (οι πιο αμόρφωτοι) είτε στις «πολιτικές κατάρες» κατά της εκάστοτε εξουσίας. Η πολιτική αποσυμπίεση που προκύπτει είναι ίσως αναγκαία, αλλά συνήθως αδιέξοδη και ενίοτε επιδεινώνει τα πράγματα. Τελικά, όταν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε δεν έχουν λύσεις προσαρμοζόμαστε, συνήθως με μεγάλο κόστος και θυσίες. Η αλήθεια είναι πως το ανθρώπινο είδος διαθέτει μεγάλα (αλλά όχι ατελείωτα) αποθέματα προσαρμογής και ανθεκτικότητας.
Αν αποδειχθούμε εύστροφοι, ικανοί και τυχεροί, οι προκλήσεις που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή μπορεί να αποδειχθούν δεύτερης κατηγορίας προβλήματα, δύσκολα, αλλά όχι αδύνατα ως προς την αντιμετώπισή τους. Δεν είμαι ειδικός και επομένως δεν μπορώ να κρίνω αν οι πυρκαγιές και οι πλημμύρες του φετινού καλοκαιριού μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί ή περιοριστεί με καλύτερη διαχείριση των πόρων μας. Η σοβαρή δημοσιογραφική έρευνα, η μόνη που διαθέτουμε αυτή τη στιγμή, αναδεικνύει αρκετές ολιγωρίες και λανθασμένες επιλογές. Εκείνο όμως στο οποίο μόνο οι ειδικοί επιστήμονες μπορούν να απαντήσουν είναι εάν υπάρχουν ρεαλιστικά μέτρα που θα μπορούσαν να μας είχαν εξασφαλίσει πλήρως απέναντι σε αυτά τα φαινόμενα. Υπάρχει, με άλλα λόγια, ένας υποθετικός κόσμος όπου καμία πυρκαγιά δεν γίνεται ανεξέλεγκτη και κάθε καταιγίδα διευθετείται αποτελεσματικά; Υποψιάζομαι πως η απάντηση σε αυτό το ερώτημα ακολουθεί τη λογική των πιθανοτήτων: μπορούμε με τα κατάλληλα μέτρα να μειώσουμε την έκταση και το κόστος των φυσικών καταστροφών, αλλά μάλλον δεν μπορούμε να το εξαφανίσουμε. Πάντα υπάρχουν καταστροφές που θα μας ξεπερνούν.
Η πραγματική επανάσταση, που είναι πολύ πιο εύκολη από ό,τι πιστεύουμε, θα έρθει όταν οι Αρχές θα επιλέξουν να εφαρμόσουν με συστηματικό τρόπο τους κανόνες που οι ίδιες έχουν θέσει.
Εκεί όμως που η δράση του κράτους μπορεί να έχει άμεσα και απτά αποτελέσματα είναι στην τρίτη κατηγορία προβλημάτων, δηλαδή στα «εύκολα», όπου η εφαρμογή απλών πρωτοκόλλων και κανόνων κάνει τεράστια διαφορά. Η επιδρομή των Κροατών χούλιγκαν στη Νέα Φιλαδέλφεια, η έκρηξη στο στρατόπεδο της Νέας Αγχιάλου ή ακόμη και το τραγικό περιστατικό στο λιμάνι του Πειραιά είναι προβλήματα που μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί αν βασικά πρωτόκολλα ασφάλειας είχαν τηρηθεί από την Αστυνομία, τις Ενοπλες Δυνάμεις και το Λιμενικό. Εδώ (όπως και στο δυστύχημα των Τεμπών) δεν υπάρχει καμία απολύτως δικαιολογία. Η πραγματική επανάσταση, που τελικά είναι πολύ πιο εύκολη από ό,τι πιστεύουμε, θα έρθει όταν οι Αρχές θα επιλέξουν (γιατί περί επιλογής πρόκειται) να εφαρμόσουν με συστηματικό τρόπο τους κανόνες που οι ίδιες έχουν θέσει. Μήπως να πιέζαμε για τη λύση των εύκολων προβλημάτων αντί να οδυρόμαστε για τα άλυτα;
O κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
