Εχουν γίνει πολλά βήματα από τις κυβερνήσεις τα τελευταία χρόνια για να αναπτυχθεί στην Ελλάδα η έρευνα (που είναι έργο κυρίως των δημόσιων ερευνητικών κέντρων και πανεπιστημίων) και η τεχνολογική καινοτομία (που είναι έργο κυρίως των επιχειρήσεων, μικρών και μεγάλων). Υπάρχει όμως μια αδυναμία στις πολιτικές αυτές: είναι χρήσιμες για να μπορούμε να παρακολουθούμε τις διεθνείς εξελίξεις και να μετέχουμε σε αυτές με δευτερεύοντα ρόλο, αλλά όχι για να γίνουμε πρωτοπόροι.
Πρωτοπόροι στην έρευνα θα σήμαινε ότι υπάρχουν ινστιτούτα στην Ελλάδα που το έργο τους διαμορφώνει τις τάσεις της επιστήμης τους, που προσελκύουν μυαλά από όλο τον κόσμο για να εργαστούν εδώ και που οι μεγαλύτερες πολυεθνικές εταιρείες στους αντίστοιχους τομείς τα επισκέπτονται συχνά για να διερευνήσουν ενδεχόμενη συνεργασία.
Πρωτοπόροι στην καινοτομία θα σήμαινε ότι σε κάποιους κλάδους οι ελληνικές επιχειρήσεις αναπτύσσουν νέα προϊόντα και διαδικασίες που τα χρησιμοποιούν πελάτες σε όλο τον κόσμο και ότι στους κλάδους αυτούς υπάρχει κρίσιμη μάζα επιχειρήσεων που ανατροφοδοτούν η μια την άλλη με τεχνογνωσία, στελέχη και δικτύωση. Μέχρι σήμερα έχουμε μεμονωμένες παγκόσμιες επιτυχίες, χωρίς όμως συγκέντρωση σε ένα πεδίο.
Τα οφέλη για την ανάπτυξη μιας μικρής χώρας αν καταφέρει να γίνει πρωτοπόρος σε κάποιο πεδίο είναι προφανή, αν σκεφτούμε μερικά παραδείγματα: η Ελβετία στις βιοεπιστήμες, το Ισραήλ στην κυβερνοασφάλεια, η Σιγκαπούρη στην τεχνολογία των πόλεων (smart cities), η Δανία στην αιολική ενέργεια.
Η πολιτική ηγεσία δεν φαίνεται να πιστεύει ότι μπορούμε να πετύχουμε κάτι τόσο φιλόδοξο. Η δική μου γνώμη είναι ότι τώρα πια μπορούμε, με τις κατάλληλες, στοχευμένες πολιτικές.
Πρώτον, στην έρευνα πρέπει να επιλέξουμε λίγα πεδία όπου θα δοθεί σημαντική χρηματοδότηση από εθνικούς πόρους με μακροχρόνιο ορίζοντα και με ελευθερία στους ερευνητές να ορίζουν τα ερωτήματα. Το σημερινό θεσμικό πλαίσιο δίνει από λίγα χρήματα σε πολλές ομάδες, σε όλα τα επιστημονικά πεδία. Είναι χρήσιμο, και πρέπει να συνεχιστεί, αλλά έτσι δεν θα φτάσουμε στην πρωτοπορία. Χρειάζεται και η επιλογή λίγων περιοχών από τα πάνω. Το πώς μπορεί να γίνει αυτό με τρόπο αξιοκρατικό είναι θέμα για συζήτηση, εκτιμώ όμως από την εμπειρία μου στο Εθνικό Συμβούλιο Ερευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας (ΕΣΕΤΕΚ) ότι είναι εφικτό.
Πρέπει να επιλέξουμε λίγα πεδία όπου θα δοθεί σημαντική χρηματο- δότηση από εθνικούς πόρους με μακροχρόνιο ορίζοντα και με ελευθερία στους ερευνητές.
Δεύτερον, τα δημοσιονομικά κίνητρα για έρευνα και καινοτομία στις επιχειρήσεις πρέπει να ξανασχεδιαστούν για να ενισχύουν φιλόδοξα σχέδια με μακρύ ορίζοντα ανάπτυξης μέχρι την κερδοφορία. Σήμερα ενισχύουν κυρίως την τεχνολογική αναβάθμιση σε υπάρχουσες μονάδες κι όχι τη ριζική καινοτομία.
Τρίτον, όπου μπορούν να υπάρχουν κοινές υποδομές έρευνας και ανάπτυξης για πολλές επιχειρήσεις ή ερευνητικές ομάδες, αυτές πρέπει να έχουν εύκολη αδειοδότηση (π.χ. για βιολογικά εργαστήρια) και προσεκτικά σχεδιασμένα δημοσιονομικά κίνητρα. Μέχρι τώρα τα σχέδια για πάρκα καινοτομίας καρκινοβατούν.
Τέταρτον, πρέπει να διευκολύνουμε με κάθε τρόπο τους ξένους πολίτες υψηλών προσόντων που θέλουν να εγκατασταθούν εδώ. Η γραφειοκρατία για τις άδειες διαμονής και εργασίας είναι αργοκίνητη (και συχνά διεφθαρμένη). Θα έπρεπε η χώρα μας να γίνει από τις πιο εύκολες στον κόσμο για επιστήμονες και στελέχη επιχειρήσεων.
Υπάρχουν και άλλα μέτρα που θα μπορούσα να γράψω. Ομως, το πιο σημαντικό εμπόδιο για να φτάσουμε στην πρωτοπορία ίσως είναι η νοοτροπία των πολιτικών και των διανοουμένων της χώρας, ακόμα και αυτών που είναι εκσυγχρονιστές και εξωστρεφείς. Ο Γιάννης Βούλγαρης είχε γράψει παλιότερα ότι «η Ελλάδα ταξιδεύει με το καλύτερο τρένο που υπάρχει στον κόσμο, αλλά πάντα είναι επιβάτης του τελευταίου βαγονιού, φτάνει καθυστερημένα και ανεβαίνει την τελευταία στιγμή». Εκεί φαίνεται να περιορίζεται η φιλοδοξία των ηγεσιών ακόμα και σήμερα.
Ηρθε ο καιρός να ανέβουμε κατηγορία. Εχουμε το ανθρώπινο κεφάλαιο. Στρατηγική και συνεργασία χρειάζεται.
Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης είναι εταίρος στο κεφάλαιο επενδύσεων τεχνολογίας Big Pi και αντιπρόεδρος στο Εθνικό Συμβούλιο Ερευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας (ΕΣΕΤΕΚ).