Λίγες ώρες πριν ανοίξουν οι κάλπες για τις επαναληπτικές εκλογές για την τοπική αυτοδιοίκηση, και λίγο πριν σταματήσουμε να σκεφτόμαστε το όνομα του δημάρχου ή του περιφερειάρχη της περιοχής μας για άλλα πέντε χρόνια, επιτρέψτε μου να σας αφήσω αυτή τη μικρή μπουκιά για σκέψη: από το να ζητάμε περισσότερες αρμοδιότητες για την τοπική αυτοδιοίκηση και περισσότερη αποκέντρωση, ίσως θα έπρεπε να ζητάμε λιγότερη. Ίσως με την αφορμή αυτών των εκλογών είναι ευκαιρία να πούμε μερικά λόγια γι’ αυτό.
Στην Ελλάδα έχουμε 13 Περιφέρειες και 332 Δήμους, μηχανισμούς διοίκησης που έχουν σχετικά λίγες αρμοδιότητες. Κατά τη γνώμη μου, οι Περιφέρειες θα έπρεπε να είναι λιγότερες σε αριθμό, ίσως και με ακόμα λιγότερες αρμοδιότητες.
Η κατηγοριοποίηση NUTS της Ευρωπαϊκής Ένωσης ορίζει ότι οι περιφέρειες στην Ευρώπη (η διοικητική κατηγορία NUTS 2, δηλαδή) πρέπει να έχουν πληθυσμό από 800.000 μέχρι 3 εκατομμύρια κατοίκους. Επιτρέπονται εξαιρέσεις από αυτό τον κανόνα για γεωγραφικούς, πολιτισμικούς ή άλλους λόγους, αλλά εμείς τις πήραμε τις εξαιρέσεις και τις ξεχειλώσαμε: μόνο δύο από τις δεκατρείς ελληνικές περιφέρειες έχουν όντως πάνω από 800.000 κατοίκους. H Κύπρος, η Εσθονία και η Λετονία είναι ολόκληρες μία περιφέρεια (για να μην πούμε για την Μάλτα και το Λουξεμβούργο). Η Πορτογαλία είναι χωρισμένη σε επτά. Η Σουηδία, με τετραπλάσια έκταση της Ελλάδας, έχει οκτώ. Στην Ελλάδα έχουμε δεκατρείς. Δύο από τις οποίες έχουν πληθυσμό αντίστοιχο της Πάτρας. Α, θα πει κάποιος: μα εμείς είμαστε γεωγραφικά κατακερματισμένοι, με πολλά νησιά και οροσειρές να μας χωρίζουν. Θαυμάσιο επιχείρημα. Η επιλογή του αριθμού των περιφερειών, όμως, καθώς και η γεωγραφική τους χωροθέτηση, δεν μοιάζουν να υπακούν σε τέτοια κριτήρια. Η Ικαρία, ας πούμε, που είναι το νοτιότερο νησί της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, βρίσκεται γεωγραφικά πιο κοντά σε όλα τα νησιά της Περιφέρειας Κυκλάδων από ό,τι στο βορειότερο της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου (τη Λήμνο). Η Κέρκυρα βρίσκεται πιο κοντά στην Ήπειρο από ό,τι σε όλα τα υπόλοιπα Επτάνησα. Ο χωρισμός των δεκατριών περιφερειών της χώρας δεν βγάζει νόημα ούτε γεωγραφικά, ούτε οικονομικά, ούτε λειτουργικά, ούτε διοικητικά. Για ποιο λόγο είναι χωρισμένη η Μακεδονία σε τρεις διαφορετικές περιφέρειες; Και ποιος φανταστικός νους σκάρωσε την “Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας”; Έχετε δει τι είναι η “Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας” στο χάρτη; Ένα εντελώς ακατανόητο διοικητικό κατασκεύασμα που περιλαμβάνει την Αιτωλοακαρνανία, την Αχαΐα (!) και την Ηλεία (!!) αλλά όχι τα Επτάνησα (που είναι πιο “δυτικά”), ούτε την Ήπειρο. Έτσι η Περιφέρεια Πελοποννήσου δεν περιλαμβάνει δυο μεγάλους νομούς της Πελοποννήσου. Τίποτε από αυτά δεν βγάζει νόημα. Κανένα διοικητικό όφελος δεν υπάρχει. Ο χάρτης των περιφερειών της χώρας είναι μια αυθαίρετη κατασκευή, φαινομενικά φτιαγμένη με στόχο να χωρίσουμε την πίτα των ευρωπαϊκών κονδυλίων σε όσο το δυνατόν περισσότερα (και μικρότερα) κομμάτια.
Είναι χρήσιμο να υπάρχουν τόσο πολλές αυτοδιοικητικές δομές; Η αποκέντρωση γενικά θεωρείται καλό πράγμα, οπότε ελάχιστοι διατυπώνουν τέτοιες ερωτήσεις. Ωστόσο, έχουμε 2023. Τις τελευταίες δεκαετίες οι αποστάσεις έχουν μειωθεί δραματικά, νέοι αυτοκινητόδρομοι έχουν φέρει κάθε γωνιά της χώρας πιο κοντά στην υπόλοιπη χώρα, η Ελλάδα έχει 40 (!) αεροδρόμια και η τεχνολογία δίνει τη δυνατότητα κάθε κέντρο λήψης αποφάσεων να έχει άμεση επαφή με υπηρεσίες, υπαλλήλους και ανθρώπους στο πεδίο σε κάθε γωνιά της περιφέρειας. Πριν από σαράντα χρόνια το Αθήνα-Καλαμάτα χρειαζόταν επτά ώρες σε έναν επικίνδυνο δρόμο μονής λωρίδας και η μόνη επικοινωνία ήταν μια ευάλωτη τηλεφωνική σύνδεση. Δεν γίνεται να διοικήσεις κάτι από τόσο μακριά, παίρνοντας “το μηδέν” κάθε φορά που ο άλλος δεν άκουγε καλά. Σήμερα τα πράγματα γίνονται αλλιώς. Ίσως η αποκέντρωση να μην είναι πια ο καλύτερος τρόπος. Και σίγουρα κάποια θέματα όπως η υγεία, η εκπαίδευση, η αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών και ο σχεδιασμός υπερτοπικών, μεγάλων έργων είναι προτιμότερο να μην πρέπει να αφήνονται στην κατακερματισμένη διαχείριση ετερόκλητων τοπικών διοικήσεων που σπάνια συνεννοούνται μεταξύ τους εντός της περιφέρειάς τους -πόσω μάλλον με τους ομολόγους τους αλλού.
Οπότε, τι προτείνω σε αυτό το άρθρο; Να καταργηθούν οι περιφέρειες και να αφαιρεθούν και οι λίγες αρμοδιότητες από τους δημάρχους; Να αναλάβει ακόμα περισσότερες αρμοδιότητες για κάθε χωματερή και κάθε λακούβα το αποδεδειγμένα αναποτελεσματικό κεντρικό κράτος των Αθηνών; Όχι, ασφαλώς. Θα μπορούσαμε όμως να έχουμε λιγότερες αυτοδιοικητικές δομές, με πιο ορθολογική κατανομή των αρμοδιοτήτων, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι σε τοπικό επίπεδο θα απομένουν λιγότερες. Ειδικά στις περιπτώσεις αλληλοεπικαλύψεων, όπως κωμικοτραγικές περιπτώσεις δρόμων όπου άλλος έχει την αρμοδιότητα για το οδόστρωμα, άλλος για τα πεζοδρόμια και άλλος για τη νησίδα ανάμεσα στις λωρίδες κυκλοφορίας.
Και πόσες περιφέρειες θα είχε τότε νόημα να έχουμε; Δέκα; Τέσσερις; Μια λογική πρόταση θα ήταν να έχουμε όσες και αποκεντρωμένες διοικήσεις. Οι οποίες, βέβαια, πρέπει να καταργηθούν. Ξέρετε τι είναι οι αποκεντρωμένες διοικήσεις; Μην ντρέπεστε -κανείς δεν ξέρει. Σχεδόν κανείς δεν γνωρίζει ότι υπάρχει κάποια βαθμίδα της αυτοδιοίκησης που λέγεται “Αποκεντρωμένη Διοίκηση”, ότι αυτές είναι επτά στον αριθμό, ότι τους Γενικούς Γραμματείς τους διορίζει η Κυβέρνηση -γι’ αυτό δεν υπάρχουν ψηφοδέλτια για αυτές στις αυριανές εκλογές- και ότι έχουν αρμοδιότητες “στον πολεοδομικό, περιβαλλοντικό και ενεργειακό τομέα, στη δασοκομία, στη μετανάστευση και στην ιθαγένεια”. Ο λόγος που τις γνωρίζω εγώ, είναι το ότι η ύπαρξή τους είναι ένα από τα πράγματα που με εκνευρίζουν περισσότερο από όλα στον κόσμο. Δεν έχουν καμία πρακτική χρησιμότητα, σαν τις τρίχες στην πλάτη. Τις σκέφτομαι συχνά όταν τα πράγματα πηγαίνουν ασυνήθιστα καλά -η σκέψη τους με επαναφέρει στην πραγματικότητα, μου υπενθυμίζει το ζόφο και την παράνοια που είναι η κανονικότητα του simulation στο οποίο ζούμε. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ είχε υποσχεθεί να τις καταργήσει το 2015, αλλά δεν πρόλαβε -ας καταργηθούν τώρα. Κι ας αντιγράψουν οι περιφέρειες τη γεωγραφική τους κατανομή που, αν μη τι άλλο, είναι λιγότερο παράλογη από αυτό που έχουμε τώρα.
Είναι αυτό το σημαντικότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε σήμερα; Όχι. Είναι το σημαντικότερο πρόβλημα της τοπικής αυτοδιοίκησης, έστω, ενόψει και των αυριανών εκλογών; Πάλι όχι. Αλλά μέσα σε ένα ζοφερό διεθνές κλίμα και σε ένα ολοένα και σκοτεινότερο/τοξικότερο εγχώριο κλίμα (ασφαλώς παρατηρήσατε διάφορους Γκρούεζες της Νέας Δημοκρατίας να εξαπολύουν απειλές/υπόνοιες πως αν δεν εκλεγούν δήμαρχοι ή περιφερειάρχες από το κόμμα τους, θα εμποδίσουν ή θα δυσκολέψουν την απορρόφηση κονδυλίων του ΕΣΠΑ από αυτούς), ίσως έχει αξία να ασχοληθούμε για λίγο με κάτι θεσμικότερο, ελαφρύτερο, φιλοσοφικότερο και διασκεδαστικότερο. Μια κουβέντα για μια δυσλειτουργία περιττή κι ανώφελη, ξεχασμένη από την απλή, αμείλικτη ισχύ της αδράνειας, σαν λεκές στον τοίχο που δεν καθαρίστηκε, μέχρι που τον συνήθισαν, και δεν τον βλέπει πια κανείς.