«Τώρα με το σκυλί δεν θα θες να τρως άλλα ζώα». «Θ’ αλλάξει τη σχέση σου με το φαγητό». «Θα δυσκολεύεσαι να μασήσεις γουρουνάκι».
Η σχέση μου με τον σκύλο μου θα μ’ έκανε υποτίθεται χορτοφάγο. Θα συμβίωνα μ’ ένα ζώο. Θα το έβλεπα να τρώει και να κοιμάται, να ζητάει χάδια και την προσοχή μου, να κάνει ό,τι κάνουν κι όλα τ’ άλλα ζώα, μεταξύ άλλων κι αυτά που τρώγονται.
Μάλιστα, τα βρώσιμα έχουν έναν εντελώς πολύπλοκο συναισθηματικό κόσμο. Τα χταπόδια, για παράδειγμα, έχουν εγκέφαλο στο πλοκάμι ή κάτι τέτοιο, δεν παίρνω όρκο ότι κατάλαβα. Αλλά και τα μοσχαράκια έχουν μία ολόκληρη ζωή πίσω από το άδειο βλέμμα τους.
Σύμφωνα με άρθρο της Lorna Finlayson στο London Review of Books Οκτωβρίου (Ας Φάνε Οστρακοειδή, Let Them Eat Oysters), τώρα όλοι ασχολούνται με τα ζώα, ως κι οι φιλόσοφοι, λέει, που πάντα κάπως αργούν να πιάσουν το νόημα και τη μόδα. Ως και τα ντοκιμαντέρ υπερπαραγωγές, τα πανεπιστήμια (άλλη χρονοκαθυστέρηση εκεί) και ο μέσος άνθρωπος που βλέπει νέτφλιξ (οι σειρές του Attenborough σάρωσαν προσφέροντας ένα μείγμα γνώσης, λαμπερών εικόνων, αυτομαστιγώματος και διαφυγής στη γαλήνη δασών και πόλων).
Κοιτώντας το σκυλί μου να καρφώνει το βλέμμα του στο υπερπέραν πριν παραδοθεί σ’ έναν ύπνο με όνειρα (κυνηγιού; απόδρασης;), σκεφτόμουν πως σίγουρα υπάρχουν πλάσματα με πιο πολύπλοκο εγκέφαλο, αλλά η ανικανότητά τους να προσαρμόζονται τόσο τέλεια στις ανάγκες του είδους-κατακτητή τα στέλνει στα κέντρα μαζικής εκτροφής και μετά στον θάνατο. Ο σκύλος μου χασμουρήθηκε.
Χορτοφάγος, όμως, δεν έγινα. Δεν μπορώ να υπερασπιστώ με ηθικά επιχειρήματα την επιλογή μου. Μπάζει από παντού. Και φυσικά βλέπω πόσο μοιάζει ο σκύλος με την προβατίνα, τα καναρίνια με τις κότες. Απλώς, μια ημέρα είχα πάρει κρέας να μαγειρέψω κι ο σκύλος τρελάθηκε. Eκανε πέρα δώθε, χοροπηδούσε, με λάτρευε, δεν μ’ έχουν ξαναγαπήσει τόσο. Η γνώση του ότι κάνω κάτι κάπως λάθος κάθε φορά που αγοράζω κομμένο και συσκευασμένο κρέας στο σούπερ μάρκετ βάραινε μέσα μου, αλλά χανόταν στο βλέμμα του σκύλου.
Από τότε που τον πήρα, φυσικά και περιόρισα το κρέας. Αλλά όχι για ηθικούς λόγους. Eχω μία μόνιμη διαρροή στα οικονομικά μου εξαιτίας του. Aμα η τροφή δεν είναι απ’ τις πιο καλές, διαταράσσεται το σύστημά του. Aμα τον ταΐσω λιγότερο, τρώει τις κάλτσες μου κι αναγκάζομαι συχνά να θυμηθώ πώς ήταν πριν γίνει αυτό το εγωκεντρικό κτήνος, το βλέμμα του παρατημένου κυνηγόσκυλου που ερωτεύτηκα.
Είναι μια θεμελιώδης αντίφαση, το ξέρω. Να ξοδεύεις τόσα λεφτά, για να μένεις με το γουρούνι-σκύλο σου, να σου φέρεται γουρουνίσια, να απαιτεί νύχτα μέρα να το υπηρετείς, να δουλεύεις, για να βγάζεις (και) τα έξοδά του και μετά να πηγαίνεις στο κρεοπωλείο και να ζητάς κομμένα μέλη από το σώμα των ομοίων του. Να παραγγέλνεις έτοιμο, ψημένο ένα άλλο ζώο και να το απολαμβάνεις.
Υπάρχει όλο αυτό το σκιώδες σύστημα πίσω από το κρέας φυσικά. Στα χωριά μερικές φορές βλέπεις το αίμα των σφαγμένων ζώων σε ρυάκια γύρω απ’ το κρεοπωλείο. Ακούς τις κραυγές τους όταν τα σφάζουν αυτοί που συγκατοικούν μαζί τους. Τα βλέπεις να κρέμονται από τσιγκέλια και μετά παραγγέλνεις, ανερυθρίαστα, δύο μπριζόλες και λίγο κιμά.
Στις πόλεις και στα χίπστερ κρεοπωλεία, στα σούπερ μάρκετ και στις παραγγελίες τροφίμων από το διαδίκτυο, η παράμετρος ζώο σχεδόν έχει εξαλειφθεί. Μερικά ακριβά κρεοπωλεία είναι τόσο καθαρά, που άνετα θα μπορούσες να καθίσεις στο πάτωμα όσο σου ετοιμάζουν το σφαγμένο, απ’ το οποίο έχει αφαιρεθεί οτιδήποτε παραπέμπει στη ζωή, η βρώμα, τα εσωτερικά όργανα, οι τρίχες και η πέτσα. Στο ίντερνετ αγοράζεις ζώα χωρίς να μυρίζεις και ν’ ακουμπάς το σφάγιο. Στα εστιατόρια είναι υψηλή τέχνη το ζώο να μοιάζει και να μη μοιάζει με ζώο καθώς το αλέθεις στο στόμα σου.
Το κρέας είναι σιχαμερό. Μπορεί κανείς να το κόψει γι’ αυτό. Είναι σιχαμένος κι ο τρόπος παραγωγής του. Μπορεί κανείς να τον πληροφορηθεί, εάν θέλει, παρά τη γυαλάδα και την αστραφτερή καθαριότητα του άκρου της βιομηχανίας με το οποίο έχουμε εμείς καθημερινή επαφή.
Ο κυνισμός λέει: τίποτα δεν αλλάζεις με την πράξη σου. Δεν θ’ αλλάξει ένα ολόκληρο σύστημα μαζικής παραγωγής και κατανάλωσης κρέατος (φυλάκισης, εξόντωσης, κοψίματος και συσκευασίας πουλερικών και γουρουνιών) επειδή η χορτοφάγος με το πράσινο μαλλί υποκαθιστά το μοσχαρίσιο μπέργκερ. Διαλέγει τόφου και φακές. Αρνείται να συμμετέχει σ’ αυτήν τη μαζική σφαγή χρηματοδοτώντας την και αυξάνοντας τη σχετική ζήτηση. Μπορεί να ’ναι λίγο από άποψη αριθμών, αλλά από πότε δεχθήκαμε πως ό,τι δεν έχει μία μετρήσιμη, αξιοσημείωτη αποτύπωση είναι για πέταμα;
Οπότε, ναι, την ώρα που η χορτοφάγος παίρνει αντί για μοσχάρι φακές, κάπου στον κόσμο κάποιος επιβιβάζεται στο ιδιωτικό του τζετ με την εκλεκτή παρέα του κι αφήνουν ένα ενεργειακό αποτύπωμα ανάλογο του ego τους. Ε, και; Θέλω να πω, σχετίζεται πραγματικά η μία πράξη με την άλλη; Πολιτικά και οικονομικά ναι, κι αυτό δικαιολογεί να κάνει και τίποτα παραπάνω η χορτοφάγος εκτός από το να κοιτάζει ήσυχα το πιάτο της, όμως, σε κάποια άλλη κλίμακα η πράξη της λάμπει ως έχει. Δεν τρώει το ψοφίμι.
Χάνουμε το δικαίωμα να απαιτούμε μία πιο βιώσιμη βιομηχανία κρέατος ή την πλήρη εξάλειψη της μαζικής σφαγής πουλερικών, αν τρώμε και κρέας; Ισως ναι. Ισως και όχι. Ακούγεται κάπως θρησκευτικό και θα προϋπέθετε πως είμαστε μόνον ή κυρίως καταναλωτές, άρα οποιαδήποτε θέση μας θα έπρεπε να μπορεί να τρυπώσει μέσα στο καλάθι μας και να εκφραστεί από εκεί. Είμαστε πολύ πιο περίπλοκοι απ’ αυτό. Ενεργούμε και διαλέγουμε κάτι αντί για κάτι άλλο συνέχεια. Σήμερα ρεβίθια, αύριο νεκρό κουνέλι.
Θα διαβάσω τις δύο απολύτως σημαντικές πρόσφατες κυκλοφορίες στο θέμα των δικαιωμάτων των ζώων. Το Justice For Animals (κυκλοφορεί και στα ελληνικά ως Δικαιοσύνη για τα Ζώα και υπόσχεται μια συναρπαστική εξέταση της ανθρώπινης βαναυσότητας απέναντι στο ζωικό βασίλειο, η μετάφραση είναι των Αναγνωστόπουλου, Κατσαφούρου και Καραμανλίδη). Και το Animal Liberation Now (Penguin, Peter Singer). Ο Singer μιλούσε για δικαιώματα ζώων πριν η συζήτηση γίνει κουλ.
Θα πείθομαι, θα υπογραμμίζω και θα συμφωνώ διαβάζοντας. Ταυτόχρονα, δεν είμαι σίγουρη ούτε ότι θα σταματήσω να ταΐζω στον σκύλο μου μορφές ζωής οριακά πιο δραστήριες από τον ίδιο ούτε ότι θα νιώθω ακριβώς ανακόλουθη διεκδικώντας πολιτικά περισσότερο περιβάλλον. Δεν είμαι αγία.