Η θρησκεία –κάθε θρησκεία– δεν αφορά τα του κόσμου τούτου. Η θεμελιακή αναφορά της είναι στο Επέκεινα. Κι όμως, όπως έχει φανεί στις τρεις μεγάλες μονοθεϊστικές θρησκείες ειδικά, η θρησκεία έχει τον δικό της ρόλο στην πολιτική και την Ιστορία. Συχνά με δραματικό, σκοτεινό τρόπο.
Το πολιτισμικό τους αποτύπωμα, το χάραγμά τους στα βαθύτερα ριζώματα του συλλογικού γίγνεσθαι, διαμορφώνει με τρόπο καταλυτικό τις συνειδήσεις όλων μας, ακόμη και όσων ισχυρίζονται πως είναι αγνωστικιστές, άθρησκοι, άθεοι.
Οι θρησκείες έχουν την ιδιότητα να σε διαποτίζουν σαν υγρό που χώνεται παντού και, ανάλογα με τη συγκυρία, μεταδίδει μιαν αίσθηση του υπερβατικού, της ιερότητας της ζωής, του σύμπαντος ως θαύμα ή, αντίθετα, δημιουργεί εποχές και κουλτούρες του μίσους και της βίας.
Για παράδειγμα, η Παλαιά Διαθήκη (Π.Δ.) είναι γεμάτη σφαγές νηπίων, γυναικών και γερόντων, πολέμους που διεξάγονται από στρατούς απειράριθμους και έναν εκδικητικό θεό που, ας με διορθώσουν οι θρησκειολόγοι αν πέφτω έξω, απέχει έτη φωτός από τον θεό της Καινής Διαθήκης (Κ.Δ.).
Δεν ισχυρίζομαι ότι η Π.Δ. είναι «κακή», ενώ η Κ.Δ. είναι «καλή»· ούτε καν. Τέτοιοι πολιτισμικοί πυλώνες οικουμενικής εμβέλειας, όπως η Αγία Γραφή, η Τορά ή το Κοράνι, κινούνται πέραν του καλού και του κακού – εκτός κι αν νιώθεις την υποχρέωση να τους στριμώξεις στη δική σου στενάχωρη ιδεολογία.
Ομως, ειδικά ο «εμπόλεμος θεός» της Π.Δ., ενός κειμένου που φέρνει κοντά Εβραίους, χριστιανούς αλλά και μουσουλμάνους, αποτελεί γεγονός αδιαμφισβήτητο (επ’ αυτού, παραπέμπουμε στην κλασική πια μελέτη με αυτό τον τίτλο από την Κάρεν Αρμστρονγκ, εκδ. Φιλίστωρ) και μπορεί να πει πολλά γι’ αυτό που συμβαίνει, δεκαετίες τώρα, στη Μέση Ανατολή.
Θέλω να πω, πέρα από (γεω)πολιτικές, στενά ιστορικές ή οικονομικές αναλύσεις, πέρα από σύνδρομα και αιτήματα δικαιωματικού χαρακτήρα, πέρα ακόμη και από το ανθρωπιστικό αίσθημα, υπάρχει κάτι βαθύτερο που έχει φύση πολιτισμική και ανθρωπολογική που διαπερνά, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, τη σφαίρα του θρησκευτικού.
Είναι τεράστιο θέμα στο οποίο μπορούμε να επανέλθουμε, πάντως στη δυτική ερμηνεία του Μεσανατολικού έχουμε εξορίσει την πτυχή του θρησκευτικού σαν κατάλοιπο του μακρινού παρελθόντος, που δεν έχει θέση στο εκκοσμικευμένο σήμερα. Αυτός όμως είναι ένας από τους (πολλούς) λόγους για τους οποίους είναι τόσο δύσκολο να κατανοήσουμε στοιχειωδώς την πολυπλοκότητα αυτού που συμβαίνει στη Μέση Ανατολή. Μια συζήτηση στην οποία θα έπρεπε πια να κληθούν θρησκειο-λόγοι, καθώς και θεολόγοι.