Είναι πολλά τα καινούργια δεδομένα που φέρνει στα Εξάρχεια ο νέος σταθμός μετρό. Η φυσιογνωμία και οι χρήσεις της περιοχής μεταβάλλονται, ο κόσμος πληθαίνει, η πλατεία αναπλάθεται. Πρακτικά, μπαίνουν τα θεμέλια για μια συμπεριληπτικότερη ανάπτυξη (όσο επιτρέπουν το gentrification και η αγορά) που επιτέλους εκδημοκρατίζει τα Εξάρχεια, αφαιρώντας τους το στίγμα του ιδιοποιημένου γκέτο. Την ίδια ώρα, βέβαια, το έργο συνεπάγεται και μια σειρά έμμεσων συνεπειών: οι μαφίες ταράζονται από την εισβολή νέων δυνάμεων στο χωρικό τους πλαίσιο, οι έμποροι ουσιών χάνουν την ασφάλεια της πιάτσας τους, οι «μπάχαλοι» βλέπουν την απόλυτη κυριαρχία τους επί της γειτονιάς να τίθεται υπό αμφισβήτηση, ενώ οι χρήσιμοι ανόητοι, όσοι δηλαδή τρέφονται ιδεολογικοσυναισθηματικά από την αποσύνθεση, εξεγείρονται για την αλλοίωση του λάιφσταϊλ της δυστοπίας. Πολλή συζήτηση χωράει για την ικανότητα ενός κράτους σαν το ελληνικό να φέρει εις πέρας μεγαλόπνοα έργα χωρίς να τα κάνει μαντάρα· ωστόσο, στην περίπτωση των Εξαρχείων, το ζήτημα δεν ήταν ποτέ τι μπορεί να κάνει το κράτος, αλλά πώς το κράτος θα μείνει μακριά: είναι οι ενστάσεις για τον τρόπο εκτέλεσης του έργου που προκαλούν τις διαμαρτυρίες ή τα ερεβώδη συμφέροντα που τρέμουν όσα θα χάσουν αν το έργο εκτελεστεί;
Διαφωνία και ιδεοληψία
Οι διαφωνίες με ένα έργο τέτοιας εμβέλειας είναι πάντα θεμιτές – οι αστικές αλλαγές επηρεάζουν την ατομική και συλλογική ζωή με τρόπο συχνά ανυπολόγιστο. Εύλογη, λοιπόν, η ανησυχία για το πόσα δέντρα θα κοπούν, για το αν θα μεταφυτευτούν, για το ποια θα είναι η όψη της πλατείας Εξαρχείων όταν το έργο ολοκληρωθεί. Εύλογη και η καχυποψία των πολιτών απέναντι σε ένα κράτος που τους έχει συνηθίσει στην εργολαβική τσαπατσουλιά. Ας μην κοροϊδευόμαστε, όμως, μεταξύ μας: τα Εξάρχεια δεν είναι μία ακόμη περιοχή στον χάρτη· εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με μια απλή γειτονιά που βιώνει τους αναπτυξιακούς πόνους της και πασχίζει να γεφυρώσει τα εσωτερικά της χάσματα μέχρι να περάσει στη νέα της εποχή. Πριν ασχοληθούμε με το αν ο σταθμός μετρό στα Εξάρχεια θα πληροί το οικολογικό μας κριτήριο, καλό θα είναι να βεβαιωθούμε ότι το κριτήριό μας είναι όντως οικολογικό. Στην πραγματικότητα, κάποιοι απλώς δεν θέλουν το μετρό να χαλάσει το θεματικό πάρκο της μυθοποιημένης εμπόλεμης ζώνης και, προκειμένου να μην προσέξουμε το δάσος του επαναστατικοφανούς συντηρητισμού τους, μας δείχνουν το δέντρο της πλατείας.
Αναρχική υποκρισία
Αν μας ενδιέφερε τόσο η χλωρίδα των Εξαρχείων, μάλλον όλα αυτά τα χρόνια θα είχαμε αγωνιστεί για να την απολαμβάνουμε ελεύθερα και ειρηνικά· μάλλον η πλατεία Εξαρχείων θα προκαλούσε συνειρμούς απόλαυσης, όχι δυσωδίας και κινδύνου. Αυτό δεν σημαίνει ότι η υπανάπτυξη νομιμοποιεί την περαιτέρω υπανάπτυξη, αλλά λέει πολλά για τα αληθινά κίνητρα της διαμαρτυρίας. Εξάλλου, το έργο το έχουμε ξαναδεί: για να αναπλαστεί, το Πάρκο Δρακόπουλου χρειάστηκε για μήνες εικοσιτετράωρη αστυνομική φύλαξη· η προπαγάνδα εναντίον της αναδιαμόρφωσής του περιλάμβανε τα επιχειρήματα που ακούμε και τώρα: ξεριζώνονται δέντρα! Οι εργολάβοι κάνουν πάρτι! Τα μεγάλα συμφέροντα πάνε να καταστρέψουν τη γειτονιά! Η κινδυνολογική ψευδολογία είχε πάλι μπροστάρηδες, εκτός από τους επαγγελματίες φωνακλάδες, και κάποιους εύπιστους περίοικους. Εχει αξία να περάσει κανείς σήμερα μια βόλτα από το πάρκο, για να δει αν οι προφητείες της καταστροφής επαληθεύτηκαν. Για να καταλάβει αν τα φέιγ βολάν, οι αφίσες και οι τραμπουκισμοί που έδιναν κι έπαιρναν για τόσο καιρό αντιπροσώπευαν γνήσια ανησυχία ή «αναρχική» ιδιοτέλεια μεταμφιεσμένη σε «λαϊκή οργή».
Η ευθύνη του κράτους
Ας μην είμαστε καχύποπτοι όμως. Οι διαμαρτυρόμενοι μπροστά από το εργοτάξιο της πλατείας Εξαρχείων ίσως είναι πράγματι άδολοι πολίτες που κόπτονται για την αισθητική και οικολογική ευταξία των Εξαρχείων. Ισως είναι τυχαίο που δεν οργάνωσαν αντίστοιχες διαμαρτυρίες εναντίον της υποβάθμισης της γειτονιάς από τους ταραξίες και τους εμπόρους ναρκωτικών. Οπως και να ‘χει, το κράτος οφείλει να τους παράσχει τις διαβεβαιώσεις που ζητούν: αποδείξεις ότι ενεργεί νόμιμα, πληροφορίες σχετικά με την εξέλιξη του έργου, ένα πλάνο για την αρχιτεκτονική αντιμετώπιση της νέας πλατείας, κάποια μελέτη για τη διαχείριση του πρασίνου. Αν το κράτος είναι ανήμπορο να επιδείξει διαφάνεια, ιδίως εφόσον από αυτήν εξαρτάται η τοπική κοινωνική ευρυθμία, φταίει. Ακόμη κι αν οι αιτούμενοι τις διαβεβαιώσεις υποδύονται ρόλο.
Ακαδημαϊκός λαϊκισμός
Στον βαθμό, όμως, που η φασαρία είναι μία ακόμη απόπειρα σαμποτάζ ενός αυτονόητου αναπτυξιακού έργου, οι εκπρόσωποί μας οφείλουν να επιδείξουν αυστηρή σοβαρότητα. Η στάση του νεοεκλεγέντος δημάρχου, λοιπόν, είναι ακατανόητη. «Κανένα χαμένο δέντρο» φωνάζει από το Twitter. «Διαβούλευση ακόμα και τώρα, την ύστατη στιγμή», συνεχίζει. Αραγε έχει ο δήμαρχος κάποια πληροφορία ότι τα κομμένα δέντρα δεν αναπληρώνονται; Γνωρίζει ότι δεν έγινε διαβούλευση ή μήπως θεωρεί ότι διαβούλευση σημαίνει «ό,τι πει το εξεγερμένο πλήθος»; Το προνόμιο του ακαδημαϊκού λαϊκισμού λήγει σύντομα για τον Χάρη Δούκα. Οταν αναλάβει και επισήμως τον θεσμικό ρόλο του, θα ανακαλύψει πόσο καταστροφικά απολίτικη είναι η πολιτική που θηρεύει χειροκροτήματα.
