Διάβασα κάτι πολύ ενδιαφέρον αυτή την εβδομάδα και σας το μεταφέρω. Ο Γερμανός Αλμπρεχτ Ντίρερ χαιρετίστηκε ως ένας από τους κορυφαίους καλλιτέχνες της Αναγέννησης. Αυτό που δεν ήξερα ήταν ότι ο Ντίρερ ήταν πρωτοπόρος και σε κάτι ακόμα, στη συστηματική προώθηση της δουλειάς του αλλά και του εαυτού του. Αντιλήφθηκε, αιώνες πριν, ότι ο οίστρος της δημιουργίας μπορεί να είναι γόνιμος όταν σκέφτεται το κέρδος και εποικοδομητικότερος όταν αναμειγνύεται με αυτοπροβολή. Ετσι, δεν δημιούργησε απλώς τέχνη, αλλά υπήρξε ο πρώτος που ανήγαγε τον εαυτό του σε τέχνη. Εφηύρε με έναν τρόπο τον εαυτό του, καλλιέργησε τη δημόσια εικόνα του και συμπεριλάμβανε τη φιγούρα του τακτικά στους πίνακές του. Φρόντιζε μάλιστα, όπως μαρτυρούν τα έργα, με τέτοια επιμέλεια τις μπούκλες του που οι συνάδελφοί του αναρωτιόνταν πότε έβρισκε χρόνο να ζωγραφίζει. Για να είναι σίγουρος ότι όλοι θα πρέπει να γνωρίσουν πώς μοιάζει, κάτω από τη φιγούρα του, έβαζε τα αρχικά του.
Φανταστείτε πόσο προχωρημένο ήταν αυτό το τέχνασμα το 1500, όταν ακόμα ο κόσμος της τέχνης απαρτιζόταν κυρίως από τεχνίτες που δούλευαν συχνά συλλογικά και ανώνυμα για να διεκπεραιώνουν μεγάλες καλλιτεχνικές αναθέσεις. Σε μια ιστορική εποχή που όλα άλλαζαν, εκείνος συνδύασε το μεγάλο καλλιτεχνικό του ταλέντο με πλάσιμο του εαυτού και της περιουσίας του. Ηταν με αυτόν τον τρόπο μια διάνοια: ένας ταλαντούχος, καινοτόμος, αυτοδημιούργητος άνθρωπος. Ενας επινοητής του εκφραστικού ατομικισμού της εποχής μας.
Για να σας προλάβω, πριν μου πείτε γιατί τα γράφω όλα αυτά που συνέβησαν τόσο παλιά, έρχομαι και σε κάτι ακόμα που διάβασα, ανησυχητικό. Μια έρευνα δείχνει ότι στο Ηνωμένο Βασίλειο το ένα τρίτο του ηλικιακού γκρουπ 16-24 ετών έχει διαγνωστεί με προβλήματα ψυχικής υγείας. Η πανδημία επαύξησε τα νούμερα. Στο άγχος και στην κατάθλιψη συμβάλλουν η αρνητική εικόνα που έχουν για την εξωτερική τους εμφάνιση και η εμμονή τους να εστιάζουν σε ό,τι θεωρούν άσχημο ή δύσμορφο πάνω τους. Οταν τα έξυπνα κινητά εισήχθησαν στη ζωή μας, επιδεινώθηκε η κατάθλιψη, αυξήθηκαν οι αυτοτραυματισμοί, τη στιγμή που ο χρόνος σκρολαρίσματος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αυξήθηκε. Ενας έφηβος σπαταλάει, κατά μέσον όρο, γύρω στις έξι ώρες ημερησίως στο Διαδίκτυο. Με τα άσχημα μαθηματικά μου υπολογίζω ότι μέχρι να φτάσει τα είκοσι τέσσερα, θα έχει πετάξει γύρω στα τρία χρόνια στο κοίταγμα μιας οθόνης που του διαλύει την αυτοπεποίθηση και την ψυχική υγεία. Το εντυπωσιακότερο όμως είναι ότι για τη γενιά Ζ (γεννημένοι μεταξύ 1996-2010 περίπου) η τέταρτη πιο επιθυμητή επιλογή καριέρας είναι «social media star».
Και ποιος είναι ο καλύτερος σήμερα σε αυτή την καριέρα; Η Κιμ Καρντάσιαν. Κατάφερε να χορτάσει τη, συναισθηματική κυρίως, πείνα της για αυτοπροβολή και να δημιουργήσει από αυτήν περιουσία. Κατάφερε επίσης να εφεύρει μια νέα επαγγελματική φιλοδοξία με ανυπόστατες προδιαγραφές που λέγεται: φήμη για τη φήμη. Από το 2007, οι Καρντάσιαν οικογενειακώς, μικροσελέμπριτις τότε – ιδιοκτήτριες μπουτίκ, τάισαν το κοινό με το θέαμα της «πραγματικής» ζωής στην τηλεόραση. Η Κιμ και η οικογένειά της μάλωσαν, ξανάσμιξαν, παντρεύτηκαν, χώρισαν, γέννησαν σε κοινή θέα. Με το πέρασμα του χρόνου τα μέλη της φυλής Καρντάσιαν πλήθυναν, μεταλλάχθηκαν, πλαστικοποιήθηκαν. Μαζί με το βάρος, μεταποιήθηκαν τα σώματα και τα χαρακτηριστικά του προσώπου τους.
Στην εποχή μας μπορείς να κάνεις καριέρα χωρίς ικανότητες, ίσως και χωρίς προσωπικότητα.
Ετσι, τροποποιημένη, η Κιμ με τη λέπτυνση της μύτης, τα ψηλά ζυγωματικά, τα σαρκώδη χείλη, τα έντονα φρύδια και τις μακριές βλεφαρίδες δημιούργησε το πρόσωπο που αποτυπώνεται με ευκρίνεια στις φωτογραφίες. Κατόπιν καβάλησε το κύμα της νέας τεχνολογίας κατακτώντας την πλατφόρμα με το ελάχιστο κείμενο και τις επιμελημένες φωτογραφίες, το Ινσταγκραμ. Η Κιμ αντιλήφθηκε ότι τη φύση πρέπει να την αγνοήσει. Εάν η φύση δεν υπήρξε γενναιόδωρη και εάν δεν είμαστε αρκετά τυχεροί να γεννηθούμε με την εμφάνιση που επιθυμούμε, μπορούμε να την αποκτήσουμε. Με πλαστικές επεμβάσεις και αναίσχυντη αυτοπροβολή μπορείς να αυτοδημιουργηθείς. Να γιορτάζεις τον νέο σου εαυτό, τον τεχνητό και τον αυθεντικό ταυτόχρονα (θολά τα όρια). Να γίνεις οτιδήποτε θέλεις να γίνεις, όπως εκείνη: μια επιτυχημένη αυτοδημιούργητη. Κατόπιν μοίρασε στο κοινό την ιδέα «πούλα απλώς τον εαυτό σου», γίνε το εμπόρευμα, οι εταιρείες θα έχουν την ανάγκη σου, θα προωθείς τα προϊόντα τους, θα βγάλεις χρήματα.
Τι έχει αλλάξει από την Αναγέννηση μέχρι τις μέρες μας; Τώρα, η εποχή μας ξεχειλίζει τόσο από εγωκεντρικότητα όσο και από εκδηλωτικότητα (ασχέτως αν διαθέτει ή στερείται αυθεντικότητα). Η μεγάλη διαφορά έγκειται στο ότι τώρα πράγματι μπορείς να κάνεις καριέρα χωρίς ικανότητες, ίσως και χωρίς προσωπικότητα. Να κάτι δημοκρατικό και εξωφρενικό ταυτόχρονα. Σε μια συνέντευξη το 2011, μια δημοσιογράφος είπε στην Καρντάσιαν: «Δεν υποδύεσαι, δεν τραγουδάς, δεν χορεύεις… δεν έχεις, συγχώρεσέ με, κανένα ταλέντο». Η Κιμ Καρντάσιαν όμως δεν αγαπήθηκε για τα ταλέντα της, αλλά ακριβώς για το αντίθετο, για την έλλειψη ταλέντων. Για τη φαντασίωση ότι μπορεί κάποιος να είναι τόσο ξεχωριστός που το μόνο που χρειάζεται να κάνει είναι να δείχνει την επιμελημένη φιλτραρισμένη εικόνα του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Για τη φαντασίωση ότι μπορείς να γίνεις το «εμπόρευμα» χωρίς να διαθέτεις «περιεχόμενο». Για την ψευδαίσθηση ότι θα κεφαλαιοποιήσεις εάν τραβήξεις φόλοουερ, λάικ, προσοχή και προσήλωση πάνω σου. Και δεν μας απέκρυψε τη μέθοδο. Ενας είναι ο κανόνας. Αυτός που ίσχυε πάντα. Οι παλιοί κανόνες ισχύουν και για τα νέα μέσα: λιγότερο ύφασμα, παραπάνω δέρμα.
Η κ. Ελεάννα Βλαστού είναι συγγραφέας.