Πού ψάχνουν τώρα οι άνθρωποι απαντήσεις στο ερώτημα πώς να ζω; Στον ψυχολόγο. Στα βιβλία. Στη θρησκεία. Σε πόντκαστ. Σε βίντεο δευτερολέπτων ή ωρών. Ας σταθούμε εδώ. Πρώτη φορά στα χρονικά, βλέπουμε αυτοσκηνοθετούμενους βούδες, καταναλώνουμε όλο το πρόγραμμά τους. Από την πρωινή ρουτίνα μέχρι τη βραδινή περιποίηση, μικρές προσωπικές τηλεοράσεις φτιαγμένες από την ύλη των ονείρων μας.
Σχεδόν ζούμε μες στη μέρα του μοναχικού βούδα που μοιράζεται μαζί μας τα τελετουργικά του. Περνάει για λίγο απ’ το μυαλό μας η σκέψη πως ένα άτομο που τραβάει βίντεο τον εαυτό του να κάνει ντουζ και να ετοιμάζει ένα γρήγορο γεύμα βρώμης, που μπαίνει σε έξοδα εξοπλισμού και ένδυσης για να έχουν τα βίντεό του το επίπεδο ακριβού διαφημιστικού προϊόντων περιποίησης, μάλλον δεν στέκει και πολύ καλά, αλλά τη διώχνουμε αυτή τη σκέψη.
Γιατί; Γιατί η ίδια η επίγνωση πως αυτό είναι φτιαχτό και η ικανότητά του να το κάνει τόσο φυσικά (να βάζει τις κρέμες του, να κόβει τις μπανάνες του, να διαβάζει το βιβλίο αυτοβοήθειας σαν να μην παρακολουθείται!), ε, αυτό κάπως κερδίζει το παιχνίδι. Οπως στις τέχνες των ηθοποιών. Ή μήπως όχι;
Ο David Foster Wallace (δοκίμια στη συλλογή Ενα και καλά διασκεδαστικό πράγμα που δεν θα ξανακάνω ποτέ, A supposedly fun thing I will never do again – 1997!) είχε προβλέψει πως θα περικόπτουμε και θα παρουσιάζουμε τις εμπειρίες μας όπως θέλουμε και πως όλες οι εμπειρίες θα γίνονται αποπροσανατολισμοί σ’ ένα χάος πληροφορίας. Θα είμαστε κολλημένοι στο ενδεχόμενο μιας ζωής που ξέρουμε πως δεν είναι δική μας, ενώ η δική μας ζωή ποτέ δεν θα είναι αρκετή.
Το δοκίμιο του television and US fiction (τηλεόραση και αμερικανική λογοτεχνία) είναι βαθύ, πεντανόστιμο και απολαυστικό, αλλά δεν είναι εκεί το θέμα τώρα. Κάποια στιγμή, όπως πολλοί άνθρωποι της γενιάς του, αμφισβήτησε την αποδόμηση και την ειρωνεία. Οχι στη λογοτεχνία –ως κι η Βίβλος είναι απολαυστικά ειρωνική–, στη ζωή. Λίγο – πολύ ένας απ’ τους πιο κουλ συγγραφείς όλων των εποχών λέει πως είναι αυτοβλάβη να το παίζεις κουλ. Να τα βλέπεις όλα στην αποδομημένη εκδοχή τους. Η πολλή κριτική σκέψη ενδεχομένως να είναι μία μορφή βλακείας, μία προσωπική επιλογή εφηβική κατά την οποία απέναντι στα πράγματα υιοθετείς διαρκώς τη στάση που τα βγάζει από το πλαίσιό τους και μετά τα σαρώνει. Οποιοδήποτε χρήσιμο νόημα ξεγλιστράει από μέσα τους.
Η διαρκής ανάγκη να αποδείξεις πως δεν αφήνεσαι να αισθανθείς, πως κάθεσαι στον καναπέ και τρως με ειρωνικό ύφος αυτό που σου πουλάνε ενώ ταυτόχρονα ξέρεις με λεπτομέρειες πώς λειτουργεί το σύστημα που σου το πουλάει, αυτή η συνθήκη μπορεί να σε καταπιεί. Ετσι λέει ο Wallace.
Κι εγώ σκεφτόμουν πως αυτό ακριβώς έχουμε πάθει. Πήγαμε σε πανεπιστήμια όπου δεν γινόταν να είσαι αφελής. Και ως υπερμορφωμένοι ενήλικες πια παράγουμε και καταναλώνουμε βίντεο, τάσεις, πολιτιστικές μόδες όπου πέφτουν σαν κοτρόνες «ο καπιταλισμός» κι οι εκδοχές του, ενώ το ίδιο σύστημα που τόσο ρουτινιάρικα κράζουμε ονλάιν όχι απλώς καλά κρατεί, αλλά σχεδόν παίζει χωρίς αντίπαλο και καταπίνει την κριτική του που τελικά φτύνει ως προϊόν προς κατανάλωση με τη μορφή «περιεχομένου».
Παράλληλα, είμαστε στην εποχή όπου μπορείς να ξεμπερδεύεις με κάμποσα ράφια οποιασδήποτε πανεπιστημιακής βιβλιοθήκης, αν είσαι πρόθυμος για λίγα άλματα. Μπορείς να δεις τι άνθρωποι ήταν αυτοί που έγραψαν τα βιβλία (λευκοί Ευρωπαίοι), ενώ με λίγα ακόμη λογικά ανοίγματα μπορείς να ανταλλάξεις τη διανοητική σου ευαλωτότητα με σιγουριές: από τον Μαρξ να φτάσεις στο Γκουλάγκ κι από τον Ανταμ Σμιθ στους πεταμένους φτωχούς των πλούσιων εθνών.
Η ανάγκη μας για ειρωνεία μάς έχει ρίξει στα χέρια κατώτερων μορφών σκέψης που κανείς δεν αμφισβητεί πραγματικά, γιατί μας ασκούν ακαταμάχητη έλξη και μας ταΐζουν την ανομολόγητη ανάγκη μας για αφέλεια, ασφάλεια, απλότητα και λιγδερές σαφέστατες χοντροκομμένες συμβουλές. Ψυχολογικοποιούμε το ζήτημα της ζωής μας και ξεμπερδεύουμε. Στο ερώτημα πώς να ζω απαντάμε με ρουτίνες (σήκω πρωί, φάε, αθλήσου). Καλές είναι, χρυσές και άγιες (να τρώμε πρωινό, ν’ αθλούμαστε, φυσικά) αλλά υπάρχει και το μετά. O τρόμος τού να είσαι άνθρωπος. Τι γίνεται μ’ αυτόν;