Υπάρχει το μυθιστόρημα που κινείται μέσα σε συγκεκριμένα ιστορικά πλαίσια τα οποία περιορίζουν τη συγγραφική «αυθαιρεσία». Αυτά που έγιναν και δεν αλλάζουν, θέτουν όρια στις κινήσεις των πρωταγωνιστών, δηλαδή θέτουν όρια στον ίδιο τον συγγραφέα. Υπάρχει όμως και το μυθιστόρημα στο οποίο ο συγγραφέας παίζει με τα γεγονότα, καθώς ένα από τα επίπεδά του είναι το σουρεαλιστικό. Δύσκολο το έργο, απαιτεί μεγάλες δεξιότητες. Αυτό τόλμησε να κάνει ο «μονώτης και ευόμιλος»* Μάνος Ελευθερίου στο μυθιστόρημά του «Η γυναίκα που πέθανε δύο φορές». Το διάβασα, λόγω των ημερών, για πολλοστή φορά, έχω χάσει το μέτρημα.
Με τη συγγραφική του δεινότητα ο Μάνος Ελευθερίου παντρεύει τη μυθοπλασία με την Ιστορία, όπως αυτή καταγράφεται μέσα από την ανάγνωση των ψυχρών υπηρεσιακών εγγράφων εκείνης της εποχής. Ενώ διαβάζεις τον χειμαρρώδη λόγο του, ξαφνικά αυτός διακόπτεται και έχεις μπροστά σου μια δικογραφία στην καθαρεύουσα των δημοσίων υπηρεσιών. Ενώ γνωρίζεις πως η «Καλλιτέχνις» δολοφονήθηκε, ο συγγραφέας θέλει να την κρατήσει ζωντανή μέσα στο βιβλίο του όχι μόνο για να μιλήσει για το παρελθόν, αλλά και για να παρατηρήσει και να σχολιάσει το παρόν με την πικρία του νεκρού. Η γνωστή, διακριτική ειρωνεία του αποτυπώνεται σε δύο προκαταρκτικές προτάσεις: «Τα πρόσωπα και τα γεγονότα του μυθιστορήματος είναι φανταστικά. Οποιαδήποτε σύνδεσή τους με τα πραγματικά είναι φανταστική». Και όλο το βιβλίο του είναι ένα παιχνίδι του πραγματικού με το φανταστικό, μια διαρκής μετάβαση από το ένα επίπεδο στο άλλο. Θέλει πολλή τέχνη αυτή η διαδικασία για να καθηλώσει τον αναγνώστη.
Με τη συγγραφική του δεινότητα ο Μάνος Ελευθερίου παντρεύει τη μυθοπλασία με την Ιστορία, όπως αυτή καταγράφεται μέσα από την ανάγνωση των ψυχρών υπηρεσιακών εγγράφων.
Αυτά τα φανταστικά πρόσωπα έγραψαν μια από τις μελανότερες σελίδες της Ιστορίας μας και όπως γράφει ο Μάνος Ελευθερίου, «θα το πω εκατό φορές και δυνατά και ίσως έτσι καταλάβετε: ήταν μια εποχή παραφροσύνης. Το ευτελέστερο πράγμα ήταν η ανθρώπινη ζωή». Τότε, στον τραγικό Δεκέμβρη του 1944, το μίσος και κυρίως ο φθόνος σκέπαζαν όλη την Αθήνα, όλη την Ελλάδα. Η «Καλλιτέχνις», η μεγάλη τραγωδός Ελένη Παπαδάκη, η ηρωίδα του μυθιστορήματος, δολοφονήθηκε από την Πολιτοφυλακή του ΚΚΕ τέτοιες μέρες του 1944.
* Μ. Ζ. Κοπιδάκης, «Μνήμη Μάνου Ελευθερίου».