Πριν από 15 χρόνια, λίγο πριν σκάσει η κρίση, ο ΣΚΑΙ διεξήγαγε μια πανελλαδική ψηφοφορία για τους “Μεγάλους Έλληνες”. Ήταν αρχές του 21ου αιώνα τότε, οπότε κανένας δεν είχε ένσταση για την έμφυλη γλώσσα, αλλά κατά τα άλλα ήταν μια πολύ επιτυχημένη πρωτοβουλία που συζητήθηκε και που κατέληξε σε μια λίστα με 100 Ελληνίδες και Έλληνες που οι πολίτες επέλεξαν ως “σημαντικότερους” όλων των εποχών. Η λίστα έχει μεγάλο ενδιαφέρον και σήμερα. Διαβάζοντάς την μπορεί κανείς να βγάλει διάφορα συμπεράσματα και να βρει πολλά να σχολιάσει.
Για παράδειγμα, η λίστα αναπόφευκτα περιλαμβάνει ονόματα τα οποία ήταν τότε επίκαιρα ή πολυσυζητημένα, αλλά που η Ιστορία θα αποδείκνυε πως ήταν άνθρωποι επιρροής εφήμερης, στιγμιαίας. Θα φανταζόταν κανείς σε μια αντίστοιχη λίστα το 2024 να περιλαμβάνεται, ας πούμε, ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος (!) που ήταν στο νούμερο 48 τότε, πάνω από τον Φειδία, τον Αριστοφάνη, τον Αισχύλο και τον Ευριπίδη; Σε μια αντίστοιχη σημερινή λίστα, εξάλλου, σχεδόν σίγουρα δεν θα περιλαμβανόταν ο ηθοποιός Λάκης Λαζόπουλος (#95), αλλά πιθανότατα θα βάζαμε μέσα το Γιώργο Λάνθιμο και το Γιάννη Αντετοκούνμπο. Και βέβαια ένα άλλο πράγμα άξιο σχολιασμού είναι η κατάταξη. Αναπόφευκτα είναι αυτά σε τέτοιες ψηφοφορίες, βέβαια, αλλά το να έχεις τον Οδυσσέα Ελύτη πιο ψηλά από τον Όμηρο ή το Χαρίλαο Τρικούπη πάνω από το Θεμιστοκλή μοιάζει λίγο, πώς να το πω, ιστορικό τρολάρισμα.
Μα υπάρχει και ένα άλλο θέμα, κατά τη γνώμη μου πιο σημαντικό. Η λίστα των “100 Ελλήνων” περιλαμβάνει και έξι Ελληνίδες όλες-όλες. Αλλά δεν περιλαμβάνει πουθενά, καθόλου, τη σημαντικότερη. Δεν εμφανίζεται πουθενά μια ελληνίδα που, όχι μόνο ήταν πιο επιδραστική από τη Μελίνα Μερκούρη (#13) και πιο γνωστή παγκοσμίως από τη Μαρία Κάλλας (#23) αλλά είχε χωρίς καμία αμφιβολία θέση στην πρώτη δεκάδα, και θα μπορούσε να διεκδικήσει με αξιώσεις ακόμα και την πρωτιά. Ήταν, άλλωστε, βασίλισσα. Γιατί την άφησαν απέξω; Είχα μία υποψία για την απάντηση, γι’ αυτό αποφάσισα να το διπλοτσεκάρω.
Εδώ και μερικά χρόνια έχω ένα κλειστό γκρουπ στο WhatsApp για περίπου 900 πιστούς αναγνώστες, όπου τους στέλνω ενδιαφέροντα πράγματα που βρίσκω στο ίντερνετ και, ενίοτε, τους κάνω και ερωτήσεις. Πριν από λίγους μήνες τους ρώτησα: “ποια είναι κατά τη γνώμη σας η σημαντικότερη Ελληνίδα όλων των εποχών”; Ανοιχτή ερώτηση, μπορούσαν να γράψουν ό,τι θέλουν. Πρόκειται, παρεμπιπτόντως, για ένα κοινό κατά κανόνα πολύ μορφωμένο (το 75% έχουν μάστερ ή διδακτορικό) και κοσμοπολίτικο (το 25% ζουν εκτός Ελλάδος), οπότε περίμενα τουλάχιστον αυτές κι αυτοί να συμφωνήσουν μαζί μου ως προς το νούμερο 1 αυτής της λίστας. Αλλά φευ: η Μαρία Κάλλας, η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα, η Μελίνα Μερκούρη, η Υπατία (που δεν ήταν στη λίστα των “Μεγάλων Ελλήνων”) και η Ελένη Γλυκάτζη Αρβελέρ ήταν οι πρώτες τους επιλογές. Κι από τις 200 πρώτες ψήφους που μέτρησα, στην πραγματικά σημαντικότερη Ελληνίδα όλων των εποχών πήγαν μόνο δύο.
Πώς είναι δυνατόν όλος αυτός ο κόσμος να ακούει “σημαντικότερη Ελληνίδα όλων των εποχών” ή “Μεγάλοι Έλληνες” και το μυαλό τους να μην πηγαίνει κατευθείαν στην Κλεοπάτρα;
Η Κλεοπάτρα, βασίλισσα της δυναστείας των Πτολεμαίων, απόγονος του στρατηγού του Μεγάλου Αλεξάνδρου που ανέλαβε τη διακυβέρνηση της Αιγύπτου, όχι μόνο έπαιξε καίριο ρόλο στην ιστορική πορεία της νοτιοανατολικής Μεσογείου, όχι μόνο υπήρξε η τελευταία φαραώ, αλλά απέκτησε και ένα διαχρονικό, παγκόσμιου βεληνεκούς πολιτισμικό αποτύπωμα. Όλος ο κόσμος ξέρει την Κλεοπάτρα. Σήμερα θα έλεγε κανείς ότι είναι εξίσου διάσημη με το αφεντικό του προ-προ-προ-προ-προ-προ-προ-προ-προπάππου της, το αδιαφιλονίκητο νούμερο ένα των “Μεγάλων Ελλήνων”. Και ήταν Ελληνίδα, μεγαλωμένη στην Αλεξάνδρεια, με μητρική γλώσσα τα ελληνικά, που διοικούσε ένα ελληνικό βασίλειο. Στη λίστα των “Μεγάλων Ελλήνων” το 2009 οι πολίτες είχαν κατατάξει τον “αριθμοφιλόσοφο” Νικόλαο Μαργιωρή, το βασιλιά Όθωνα, το δικτάτορα Παπαδόπουλο και το Βασίλειο το Βουλγαροκτόνο. Σε κανένα σύμπαν σ’ ολόκληρο το multiverse δεν είναι αυτοί οι τύποι πιο επιδραστικοί, σημαντικοί ή “Μεγάλοι” από την Κλεοπάτρα.
Εκτός από την τσαπατσουλιά με την οποία συνθέτουμε τα εθνικιστικά, πατριδολαγνικά μας αφηγήματα, δεν ξέρω αν υπάρχει άλλη εξήγηση για το ότι η Κλεοπάτρα δεν έχει κατοχυρωθεί στο συλλογικό ασυνείδητο ως “Μεγάλη” Ελληνίδα. Από ό,τι φαίνεται, δεν έχει κατοχυρωθεί καν ως Ελληνίδα. Οπότε αυτό είναι το θέμα αυτού του άρθρου. Ένα κάλεσμα για την επανόρθωση μιας ακατανόητης παράλειψης.