Το θέμα είναι να μένει ο πελάτης ικανοποιημένος. Οι λαϊκοί τραγουδιστές τραγουδάνε για μάτια, κομμάτια, τσιγάρα και έρωτες, οι τράπερς αφηγούνται ρυθμικά ιστορίες για το πόσο πετυχημένοι, επικίνδυνοι και περπατημένοι είναι και οι πολιτικοποιημένοι καλλιτέχνες ψάχνουν να βρουν το πολιτικό κουμπί του κοινού τους· αν το βρουν, δεν χρειάζονται τίποτε άλλο. Ειδικά το αριστερό κοινό που στηρίζει τραγουδιστές και ηθοποιούς με κριτήριο την αριστεροσύνη τους, μόλις βεβαιωθεί γι’ αυτήν, βάζει όλα τα υπόλοιπα σε δεύτερη μοίρα: από κει και πέρα, δεν έχει και τόση σημασία το ταλέντο ή το περιεχόμενο της τέχνης. Αν ο αριστερός καλλιτέχνης δώσει στο αριστερό κοινό την αριστερή επιβεβαίωση που το τελευταίο ζητάει, το κοινό ανταποδίδει στον καλλιτέχνη το εύκολο χειροκρότημα που ποθεί. Και η συναλλαγή ολοκληρώνεται. Το «μέσα σε έναν σάκο βάλτε Αδωνι και Πορτοσάλτε» είναι ένα καλό παράδειγμα της συγκεκριμένης διαλεκτικής: ούτε για υψηλή τέχνη πρόκειται, ούτε για αυθόρμητο αστειάκι, ούτε για έξυπνη σάτιρα· το στιχάκι είναι ένα τυπικό και προβλέψιμο δείγμα κολακείας του κοινού. Ο καλλιτέχνης σκέφτηκε εμπορικά τα συναισθηματικά ζητούμενα των ακολούθων του και έπραξε αναλόγως: ποιους αγαπάει να μισεί το μονίμως θυμωμένο (με όλους εκτός από τον εαυτό του) αριστερόστροφο μυαλό; Ποια πρόσωπα αποτελούν κόκκινο πανί για τον μέσο αριστερό ψηφοφόρο; Ας φτιάξω με τα ονόματά τους μία επιθετικά λαϊκίστικη ομοιοκαταληξία· σίγουρα το πλήθος θα με αποθεώσει, φωνάζοντας θριαμβικά «έτσι μπράβο, πες τα χρυσόστομε!»
Στο σπίτιτου κρεμασμένου
Οι ερμηνείες για το πού ακριβώς παραπέμπει ο σάκος του σχετικού στίχου εξαρτώνται από το πόσο σοβαρά προτίθεται κανείς να τον πάρει. Η αλήθεια, βέβαια, είναι ότι ο εμφυλιοπολεμικός χαρακτήρας της αριστερίζουσας ρητορικής την τελευταία δεκαετία δεν αφήνει πολλά περιθώρια για να υποτεθεί κάτι αθώο. Αλλά δεν είναι μόνο ρητορικό το θέμα· είναι πρακτικό και προσωπικό: ο Αρης Πορτοσάλτε και ο Αδωνις Γεωργιάδης έχουν δεχθεί επανειλημμένως τραμπούκικες επιθέσεις τρομοκράτησης στο σπίτι και στην επιχείρησή τους αντίστοιχα, επομένως γι’ αυτούς ο απειλητικός δημόσιος λόγος δεν μπορεί παρά να έχει κυριολεκτικό και όχι μεταφορικό σημαινόμενο. Δεν γίνεται να στοχοποιείς –έστω στο πλαίσιο της ποιητικής αδείας– δύο ήδη στοχοποιημένα άτομα και να περιμένεις να αντιμετωπίσουν τα λόγια σου με χαλαρή μεγαθυμία. Αν έχεις υποστεί τη βία της ιδεολογικοποιημένης αγέλης, δεν έχεις την πολυτέλεια να μείνεις ψύχραιμος όταν το όνομά σου εντάσσεται σε ένα επιθετικό στιχάκι-σύνθημα· γιατί, ακόμη κι αν μείνεις ψύχραιμος εσύ, εκείνοι που σε μισούν και σου το έχουν αποδείξει εμπράκτως, μπορεί να μη μείνουν.
Πρόθεση και αποτέλεσμα
Δεν είναι πολύ πιθανό ο Πάνος Βλάχος, που εμπνεύστηκε και τραγούδησε τον επίμαχο στίχο, να είχε την κακή πρόθεση που του αποδίδουν ορισμένοι. Αν ερευνήσει κανείς στοιχειωδώς την πολιτεία του καλλιτέχνη, θα συμπεράνει ότι δεν είναι η ιδιότητα του τιμωρού εκείνη την οποία αναζητάει· συμπαθής θέλει να γίνει και γυρεύει τη συμπάθεια στο πιο πρόσφορο στρατόπεδο – εκείνο στο οποίο η καλή σου φήμη ορίζεται από το ποιοι είναι οι δηλωμένοι εχθροί σου. Αν κάποιος θέλει να βλάψει τους Αρη Πορτοσάλτε και Αδωνι Γεωργιάδη, δεν περιμένει τον Πάνο Βλάχο να του δώσει πρόσταγμα και, οπωσδήποτε, ο Πάνος Βλάχος δεν έχει τη μαγική δύναμη να εμφυσήσει σε κάποιον αθώο την επιθυμία να σηκωθεί από τον καναπέ του μια ωραία μέρα για να βάλει «μέσα σε έναν σάκο» τους δύο άντρες. Παρ’ όλα αυτά, η δημόσια έκφραση παράγει αποτελέσματα ανεξάρτητα από τις προθέσεις του εκφραζόμενου. Η κεκαλυμμένη στοχοποίηση δίνει στη βία νομιμοποίηση, ειδικά σε μία χώρα όπου η βία δικαιολογείται συστηματικά, αν αναγνωριστούν σε αυτήν πολιτικά κίνητρα. Το τραγούδι του Βλάχου δεν ήταν και τόσο τρομερή υπόθεση, όμως κάτι άλλο είναι: ότι πολλοί απ’ όσους το χειροκρότησαν καταχαρούμενοι δεν θα είχαν πρόβλημα αν ο σκοπός του ήταν όντως η υποκίνηση βίας· για την ακρίβεια, έτσι θα τους άρεσε περισσότερο.