Η αυτοθυσία ως έσχατο μέσον αντίστασης, ως πυροκροτητής πράξεων γενναίων, ως τροφοδότης της ελπίδας. Τον είπαν ήρωα αρχαίας ελληνικής τραγωδίας τον Ναβάλνι· διάλεξε τον σχεδόν βέβαιο θάνατο από τη σωτηρία, γιατί πίστευε ότι και βουνά κινεί η ακροτελεύτια πράξη θάρρους, η ύστατη αφοβία.
Τι μένει από αυτή τη θυσία; Ο Πούτιν αποκεφάλισε το αντιπολιτευόμενο ρωσικό σώμα και με τη στάχτη του αντιπάλου του κερδίζει κι άλλο χρόνο, όμως έπλασε έναν ήρωα. Και ο ήρωας, που οι λαοί χρειάζονται σε ταραγμένες στιγμές, σφίγγει τα χέρια και των αυριανών ανθρώπων, και το όνειρο για το οποίο πέθανε ίσως δεν παραμένει όνειρο ενός νεκρού. Η επιστροφή του Ναβάλνι στη Ρωσία και η φυλάκισή του είχε ήδη πείσει και όσους τον αμφισβητούσαν εξαιτίας των εθνικιστικών και μεγαλοϊδεατικών νεανικών αμαρτημάτων του ότι αυτός, ο δικηγόρος που ξεσκέπασε τη ρωσική κλεπτοκρατία και την πουτινική διαφθορά, ήταν ο γενναίος αρχιτέκτονας του ελεύθερου μέλλοντός τους.
Η εξόντωσή του ένα μήνα πριν από τις εκλογές στη Ρωσία πρόδωσε τον φόβο του Πούτιν για έναν αντίπαλο που και μέσα από τη φυλακή έκανε τις απόψεις του να ακουστούν και συνέγειρε τα αντιπολιτευόμενα πλήθη. Φανέρωσε αδυναμία, που ο ίδιος παρουσίαζε αντίθετα ως ισχύ, ως την πυγμή του δικτάτορα που εξαφανίζει ό,τι δεν αντέχει, έναν Ρώσο Μαντέλα, ό,τι τον απειλεί, αδιαφορώντας για την εθνική και αλλοεθνή κατακραυγή. Εχει συμμάχους ισχυρούς, έχει ακροατήριο για την αντιδυτική ρητορική του. Βρίσκει πατήματα στη δραματική σημερινή συγκυρία. Σε ένα τώρα, που η αγωνία για το αύριο χτυπάει πιο γρήγορα μες στο αίμα των πολλών. Δεν είναι μόνο η είσοδος του Τραμπ στον προθάλαμο της εξουσίας, είναι και οι κρίσεις, και τα ασθενή αντανακλαστικά της Δύσης, τα λίγα από όσα θα μπορούσαν να κάνουν για τον τερματισμό των πολέμων, για τη λήξη της τραγικής μετάβασης από τα δίκια στα άδικα, από τη νομιμοποιημένη απάντηση στη γενοκτονία.
Σε τρεις εβδομάδες, στις ρωσικές προεδρικές εκλογές, ο Πούτιν, που ελέγχει μέσα ενημέρωσης και εκλογικούς θεσμούς, αναμένεται να κερδίσει μία ακόμη εξαετή θητεία – το 2030 θα έχει συμπληρώσει 31 χρόνια εξουσίας. Στις προεδρικές εκλογές του 2018 ο Ναβάλνι είχε αποκλειστεί από υποψήφιος. Ομως έκανε το πλήγμα φωτοστέφανο, κανένα εμπόδιο δεν περιόρισε την περίσσεια της ορμής του, παρέμεινε δύναμη κινητήρια και από το κελί στην παγωμένη τούνδρα του Πολικού Λύκου. «Ποια δύναμη τού είχε φιλήσει τα χείλη;», όπως θα έλεγε ο ποιητής. Η ιστορία του έπρεπε να κλείσει.
Ενα ολοκληρωτικό καθεστώς μπορεί να σκοτώσει τον άνθρωπο, αλλά όχι το έργο του. Και αυτό να γίνει η νέα «απειλή».
Η ιστορία του υπ’ αριθμόν 1 εχθρού του ολοκληρωτικού καθεστώτος. Αλέστηκε πολλές φορές στον μύλο της ρωσικής δικαιοσύνης μετά τις τρανταχτές αποκαλύψεις, όλες βασισμένες σε δημοσιογραφικές έρευνες της ομάδας του, για τους διογκωμένους προϋπολογισμούς των κρατικών συμβάσεων και τις μίζες, για τους κροίσους του Κρεμλίνου που επέβαλαν λιτότητα στους απλούς πολίτες, για τις υπερπολυτελείς επαύλεις, τα γιοτ, τα αυτοκίνητα, τα μετρητά που κρατικοί αξιωματούχοι είχαν καταχωρίσει σε ονόματα συγγενών, για τη διαφθορά και την κατάχρηση εξουσίας. Ομως συνέχιζε. Με το Ιδρυμα κατά της Διαφθοράς και τα «λαβράκια» που αλίευαν οι δεκάδες ερευνητές του, εξορύσσοντας δεδομένα και κινηματογραφώντας με drones τα κτήματα των υψηλών γραφειοκρατών, τα ελικοδρόμια, τις πίστες σκι, τις χολιγουντιανές πισίνες… Με ταινίες στο YouTube και στο Telegram. Με τις μαζικές αντικυβερνητικές διαδηλώσεις όπου ηγείτο. Εμοιαζε ανίκητος. Δηλητηριάστηκε δύο φορές. Τη δεύτερη με νόβιτσοκ και έπεσε σε κώμα. Το καθεστώς επέτρεψε τη μεταφορά του για ίαση στο Βερολίνο. Ο Πούτιν ανάσανε. Ποιος λογικός άνθρωπος θα επέστρεφε; Εκείνος το έκανε και έγινε ο εφιάλτης του.
Για να διατηρεί την αισιοδοξία των συντρόφων του ο Ναβάλνι έλεγε πως θα επιβίωνε της βασιλείας του Πούτιν και θα γινόταν πρόεδρος. Υστερα από την αποκάλυψη της απόπειρας δολοφονίας του, επιχειρηματολογούσε, δεν θα τολμούσαν να τον σκοτώσουν. Το έκαναν. Δεν ήταν απλά άπληστοι. Το ήξερε.
Τώρα αυτός, ο λαμπρός πεθαμένος, που αγαπούσε να τον φοβάται η απολυταρχική εξουσία και ήθελε όλοι να πιστέψουν πως μπορούσαν να οικοδομήσουν ένα καλύτερο κόσμο, θα ακολουθήσει τη μοίρα των ηρώων, των βολικών νεκρών, οι οποίοι αδυνατούν να αλλάξουν τα πεπρωμένα που χαράσσονται από τις πράξεις των ζώντων.
Εύκολα χτίζεις μνημεία ατρόμητων, δύσκολα κερδίζεται η υπόθεση για την οποία αυτοί πάλεψαν. Δεν επιζούν πάντα οι ήρωες. Ο Ναβάλνι;
