Στις 6 Μαρτίου 1953 ο Ντμίτρι Σεπίλοφ, αρχισυντάκτης της «Πράβντα», επισκέπτεται το σπίτι του Στάλιν, όπου ο τελευταίος είχε ξεψυχήσει μία ημέρα πριν. Ο Σεπίλοφ θυμάται «ένα μεγάλο έπιπλο γραφείου και ένα δεύτερο έπιπλο τοποθετημένο δίπλα του να σχηματίζουν ένα Τ, στα οποία ήταν στοιβαγμένοι μεγάλοι σωροί βιβλίων, χειρογράφων και χαρτιών· το ίδιο συνέβαινε και σε μικρότερα τραπέζια εντός του δωματίου».
Στο βιβλίο του, που μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Gutenberg, με τίτλο «Η βιβλιοθήκη του Στάλιν. Ενας δικτάτορας και τα βιβλία του» (μτφρ.: Βαγγέλης Τσίρμπας), ο ιστορικός Τζέφρι Ρόμπερτς, ειδήμων στη σοβιετική Ιστορία, προσεγγίζει τον Στάλιν μέσα από τα βιβλία που διάβαζε – και ήταν πολλά, πάρα πολλά.
Ο Ρόμπερτς, ήδη από τις πρώτες αράδες του βιβλίου, αναφέρεται στον Στάλιν ως «εκ των αιμοδιψέστερων δικτατόρων της Ιστορίας». Αυτός όμως είναι ένας καλός λόγος για να διερευνήσει κάποιος την προσωπική του βιβλιοθήκη. Πόσο δε μάλλον όταν μιλάμε για έναν άνθρωπο «αφοσιωμένο στην ανάγνωση και την προσωπική του ανάπτυξη, ως εκ τούτου η συσσώρευση βιβλίων αποτέλεσε ένα ισόβιο πάθος». Οπως μας πληροφορεί ήδη από την εισαγωγή του (με τίτλο «Ο λόγιος του Κρεμλίνου»), ο Στάλιν είχε αναπτύξει «το δικό του σύστημα ταξινόμησης», ενώ «προσέλαβε βιβλιοθηκονόμο».
Πράγματι, τα βιβλία βρίσκονταν στο επίκεντρο της ντάτσας του στη Μόσχα: «Ηταν μια μεγαλοπρεπής αίθουσα βιβλιοθήκης, αν και το μεγαλύτερο μέρος της τεράστιας συλλογής του στεγαζόταν σε ένα παρακείμενο κτίριο, όπου το προσωπικό παρέδιδε τα νέα βιβλία».
Ενδεικτικό, ή και συμβολικό, είναι επίσης ότι ο Στάλιν «άφησε την τελευταία του πνοή στον καναπέ της βιβλιοθήκης του, όπου είχε υποστεί εγκεφαλικό επεισόδιο λίγες ημέρες νωρίτερα».
Οπως ίσως καταλάβατε όσοι παρακολουθείτε αυτή τη στήλη, οδηγός μας την εβδομάδα που μόλις ξεκίνησε θα είναι αυτό το βιβλίο, ο κόσμος που αναδύεται από μέσα του κι ακόμη η συζήτηση της σχέσης βίας και κουλτούρας.
Οι περισσότεροι θεωρούμε ότι ένας δικτάτορας δεν μπορεί παρά να είναι «τέρας», «βάρβαρος». Η βιβλιαναγνωσία βρίσκεται στον αντίποδα αυτής της κατάστασης. Σωστά; Ναι, αλλά και όχι. Ο Στάλιν διάβαζε με φανατισμό την παγκόσμια λογοτεχνία και όχι μόνον Ιστορία, πολιτική και φιλοσοφία. Με την ίδια αφοσίωση, ωστόσο, έδωσε την εκκίνηση για μια γενοκτονική πολιτική στην Ουκρανία, τις σφαγές του Κόκκινου Στρατού (και γενικώς τυχόν αντιφρονούντων), τις μαζικές εκτελέσεις χιλιάδων Πολωνών στο Κατίν κ.λπ., κ.λπ.
Οπως γράφει ο Ρόμπερτς: «Ο Στάλιν δεν ήταν ψυχοπαθής· ήταν ένας συναισθηματικά ευφυής και ευαίσθητος διανοούμενος». Το συγκλονιστικό είναι ότι αυτός ο άνθρωπος υπέγραψε τη θανατική καταδίκη, π.χ., ενός Ισαάκ Μπάμπελ, μέγιστου διηγηματογράφου της Ρωσίας και βετεράνου του Ρωσοπολωνικού πολέμου 1919-1920. Αλλά αυτό το παράδοξο, η αντίφαση, είναι που καθιστά την περίπτωση του Στάλιν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Η συνέχεια αύριο.