«Οπως όλοι οι ηγέτες των μπολσεβίκων, (ο Στάλιν) πίστευε ότι το διάβασμα μπορεί να συμβάλει στον μετασχηματισμό όχι μόνο των ανθρώπινων ιδεών και των συνειδήσεων, αλλά και της ίδιας της ανθρώπινης φύσης», γράφει ο Αγγλος ιστορικός Τζέφρι Ρόμπερτς στο φρεσκοτυπωμένο «Η βιβλιοθήκη του Στάλιν. Ενας δικτάτορας και τα βιβλία του» (μτφρ. Βαγγέλης Τσίρμπας, εκδ. Gutenberg), βιβλίο που παρακολουθούμε αυτή την εβδομάδα.
«Το βιβλίο που διάβασε και μελέτησε περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο ο νεαρός Στάλιν ήταν, εκ των πραγμάτων, η χριστιανική Βίβλος». Αυτό το «εκ των πραγμάτων» που βάζει ο Ρόμπερτς στην πρόταση έχει τη σημασία του: ο Στάλιν «φοίτησε σε εκκλησιαστικό σχολείο και έλαβε ανώτερη μόρφωση σε θεολογική σχολή. Προσθέτει, όμως, ο Ρόμπερτς στη συνέχεια: Οταν «έγινε μπολσεβίκος, αντικατέστησε τη θρησκευτική πίστη με την κοσμική».
Ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια: Ο νεαρός Στάλιν φιλοδοξούσε «να σπουδάσει και να γίνει καθηγητής, αλλά όταν βρέθηκε αντιμέτωπος με την καταπίεση του τσαρικού καθεστώτος προτίμησε να ακολουθήσει το μονοπάτι του πολιτικού ακτιβισμού». Μια εξωτερική συγκυρία λοιπόν (η τσαρική καταπίεση) εξώθησε τον Στάλιν προς την πολιτική. Αρα, αν ζούσε σε μια δημοκρατία, ο τύραννος μέσα του δεν θα είχε γεννηθεί ποτέ;
Πέρα από την Αγία Γραφή, τι άλλο διαβάζει με πάθος στα νιάτα του ο Στάλιν; Μαρξ, Ενγκελς, Λένιν, μα και Τολστόι, Ντοστογιέφσκι, Γκόγκολ, Τσέχοφ, Σαίξπηρ, Θερβάντες, Σίλερ, Χάινε, Ουγκό, Θάκερι, Μπαλζάκ – ορισμένα από τα μεγαθήρια της παγκόσμιας λογοτεχνίας δηλαδή.
Μετά τον θάνατο του Λένιν, το 1924, ο Στάλιν ρίχνεται στην ανάγνωση των πολιτικών αντιπάλων του Λένιν (Τρότσκι, Ζινόβιεφ, Κάμενεφ, Μπουχάριν), ενώ αργότερα εντρυφεί στα μεταεπαναστατικά κείμενα του Γκόρκι, του Φαντέγιεφ, του Αλεξέι Τολστόι, του Ερενμπουργκ, του Σόλοχοφ, του Ισαάκ Μπάμπελ (ειρωνεία, τον τελευταίο, αυτό τον έξοχο διηγηματογράφο, θα δώσει εντολή το 1940 να του φυτέψουν μια σφαίρα στον αυχένα…).
Η βιβλιομανία του Στάλιν προκαλεί δέος: μελετά την ιστορία των επαναστατικών κινημάτων, στρατιωτική στρατηγική, ρωσική και ρωμαϊκή ιστορία, αλλά και γλωσσολογία, φιλοσοφία και πολιτική οικονομία. Στον υιοθετημένο γιο του, Αρτιόμ, χαρίζει τον «Ροβινσώνα Κρούσο» του Ντεφόε και το «Βιβλίο της ζούγκλας» του Κίπλινγκ.
Ο Στάλιν θα συνεχίσει έτσι ακόμα και όταν οι υποχρεώσεις του αυξηθούν κατακόρυφα. Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι «σπάνια διάβαζε για να επιβεβαιώσει ήδη υπάρχουσες γνώσεις ή πεποιθήσεις», σχολιάζει ο Ρόμπερτς. «Διάβαζε για να μάθει κάτι καινούργιο».
Δεν μπορεί κανένας να χωνέψει όλες αυτές τις πληροφορίες δίχως το επίμονο ερώτημα που θα μας απασχολήσει προς το τέλος αυτής της εβδομάδας: Πώς μπορεί κάποιος να διαβάζει λογοτεχνία και την ίδια στιγμή να σκοτώνει ανθρώπους;