Κανείς δεν μπορεί να μπει στη θέση του άλλου. Ποιος από όσους περπατάμε, τρέχουμε και κολυμπάμε μπορεί πραγματικά να μπει στη θέση ενός παιδιού που γεννήθηκε παράλυτο; Αν όμως αυτό είναι οντολογικά και ψυχικά αδύνατο, υπάρχει κάτι άλλο που, αν και εξαιρετικά σπάνιο, υπήρξε δυνατό: να πάρει κανείς τη θέση του άλλου, ενός άγνωστου άλλου, όταν απειλείται η ζωή του. Αυτό έχει γίνει στην Ιστορία, είναι υπαρκτό γεγονός, ξέρουμε ανθρώπους που το έκαναν – θα υπάρχουν ασφαλώς και άλλοι που το έπραξαν και δεν τους ξέρουμε. Ενα από τα κορυφαία σχετικά παραδείγματα είναι του Πολωνού φραγκισκανού ιερέα Μαξιμιλιανού Κόλμπε, κρατούμενου στο Αουσβιτς, ο οποίος ζήτησε και πήρε τη θέση ενός συγκρατούμενού του, παντρεμένου με παιδιά, ο οποίος, μαζί με άλλους εννιά, είχε επιλεγεί να πεθάνει στο υπόγειο μπούνκερ του στρατοπέδου από πείνα και δίψα –δεν είχαν ξεκινήσει ακόμη οι θάλαμοι αερίων του Μπιρκενάου– και πέθανε εκεί, στη θέση του άλλου, στις 14 Αυγούστου 1941.
Πρόσφατο παράδειγμα είναι αυτό του Αρνό Μπελτράμ, αντισυνταγματάρχη της γαλλικής χωροφυλακής, ενός «μπάτσου» στην ιδιόλεκτο ορισμένων, ο οποίος στις 23 Μαρτίου 2018, κατά την τρομοκρατική επίθεση στην κωμόπολη Τρεμπ της νότιας Γαλλίας, ζήτησε από τον ισλαμιστή τρομοκράτη να απελευθερώσει την ταμία του σούπερ μάρκετ που κρατούσε όμηρο και να πάρει εκείνον στη θέση της. Ο Μπελτράμ πήρε πράγματι τη θέση της Ζιλί Γκραν και έχασε τη ζωή του στη θέση της. Ηταν τότε σαράντα τεσσάρων χρόνων και ετoιμαζόταν να παντρευτεί τη γυναίκα που αγαπούσε. Ο Μπελτράμ δεν ήθελε να πεθάνει ούτε επιζητούσε τον στέφανο του μαρτυρίου, ήθελε μόνο να κάνει το καθήκον του, ήθελε να προστατέψει τη ζωή. Η θυσία του συγκίνησε βαθιά τη Γαλλία, του αποδόθηκαν οι οφειλόμενες τιμές, έχουν εκδοθεί ήδη έξι βιβλία γι’ αυτόν, πολλοί δρόμοι και πλατείες έχουν πάρει το όνομά του. Πριν από λίγο βγήκε και ένα βιβλίο που έγραψε η ίδια η όμηρος για την περιπέτειά της: «Sa vie pour la mienne» («Η ζωή του για τη δική μου», Artège, Ιανουάριος 2024).
Για τους χριστιανούς, το βασανιστικό ερώτημα είναι: Πόσο οι ίδιοι είναι πιστευτοί ως χριστιανοί; Ο μόνος τρόπος για να είναι η πίστη σου πιστευτή και από άλλους είναι ασφαλώς η ίδια η ζωή σου.
Η Ζιλί Γκραν, μετά την τρομερή αυτή εμπειρία, έζησε μια ζωή γραφειοκρατικών ταλαιπωριών, ψυχικής αναστάτωσης, οικογενειακής διάλυσης, ώσπου μια μέρα, τον Ιούνιο του 2021, διαβάζει το γράμμα ενός ιερέα από το μοναστήρι του Λαγκράς, το οποίο είχε λάβει λίγες εβδομάδες μετά το τρομοκρατικό χτύπημα, αλλά δεν του είχε δώσει τότε σημασία. Ο ιερέας αυτός ήταν ο πνευματικός του Μπελτράμ και τον προετοίμαζε πνευματικά για τον (θρησκευτικό) γάμο του. Ο Μπελτράμ είχε στα τριάντα τρία του μεταστραφεί στη χριστιανική πίστη (δεν θα συζητήσω εδώ τη σχέση του με τον τεκτονισμό). Η Ζιλί πήγε να συναντήσει τον ιερέα στο μοναστήρι του και άρχισε σιγά σιγά και η δική της μεταστροφή στον χριστιανισμό, τον οποίο μέχρι τότε αγνοούσε παντελώς και χλεύαζε. Κανείς δεν μπορεί να απαντήσει στο ερώτημα τι οδήγησε τη γυναίκα αυτή στην πίστη, αλλά δεν θα πέφταμε έξω αν λέγαμε ότι κεντρικό ρόλο εν προκειμένω έπαιξε το πρόσωπο του Μπελτράμ. Ο χριστιανισμός στην Ευρώπη δεν είναι πια, εδώ και πολλές δεκαετίες, πιστευτός. Για τους χριστιανούς, όσοι απομένουν, το βασανιστικό ερώτημα είναι άλλο: Πόσο οι ίδιοι είναι πιστευτοί ως χριστιανοί; Η Ζιλί Γκραν μεταστράφηκε στον χριστιανισμό όχι επειδή ο Αρνό Μπελτράμ ήταν χριστιανός, αλλά επειδή ήταν πιστευτός χριστιανός. Ο μόνος τρόπος για να είναι η πίστη σου πιστευτή και από άλλους είναι ασφαλώς η ίδια η ζωή σου. Μετά το τέλος του κοινωνιολογικού χριστιανισμού στην Ευρώπη, οι χριστιανοί της είναι πολύ συχνά μεταστραφέντες, με την τρέχουσα έννοια του όρου, γιατί η αληθινή πίστη είναι πάντοτε διηνεκής μεταστροφή και επιστροφή. Η Ζιλί Γκραν, χωρίς να λύσει όλες τις απορίες της, έκανε και αυτή την αποφασιστική κίνηση της μεταστροφής.
Πολλοί νομίζουν ότι μετά τη μεταστροφή στην πίστη λύνονται όλα τα ζητήματα και παύουν οι αγωνίες. Η Ζιλί Γκραν δεν είναι αφελής για να πιστεύει κάτι τέτοιο. Το Ευαγγέλιο δεν είναι βιβλίο feelgood ούτε η προσευχή είναι πρακτική για την επίτευξη ψυχικής ευεξίας, η πίστη δεν είναι μαγικό ραβδί. Είναι τίμια και ειλικρινής: «Πήγαινα εκκλησία εδώ και πολλούς μήνες ήδη, αλλά το βάρος της ζωής μου συνέχιζε να με βαραίνει. […] Μου είναι ακόμη αδύνατο να σκεφτώ ειρηνικά το μέλλον. Κάθε μέρα, ο δρόμος που οδηγεί στην εκκλησία είναι όλο και μακρύτερος, όλο και πιο κοπιαστικός. […] Η προοδευτική είσοδος στην πίστη δεν κατάφερε να απαντήσει σε όλες τις αγωνίες μου. […] Στην περίπτωσή μου δεν υπήρξε ριζικό θαύμα, δεν υπήρξε θεαματική και αιφνίδια θεραπεία. Στην περίπτωσή μου, οι δοκιμασίες εξακολουθούν να πέφτουν βροχή και αρχίζω να σκέφτομαι ότι τίποτε δεν θα με βγάλει από όλα αυτά, όχι τουλάχιστον χωρίς πόνο και βραδύτητα. Ούτε ο ίδιος ο Θεός που αφήνεται και αυτός να ανακαλύπτεται λίγο λίγο» (σ. 133-134).
Μια μέρα όμως, στις αρχές του 2022, εξαντλημένη και κουρασμένη, η Ζιλί Γκραν αφήνει στην άκρη όλα τα όπλα και τα κουπιά της, και ζητάει από τον Θεό να κωπηλατήσει αυτός στη θέση της. Δεν αντέχει άλλο (σ. 135). Στην πορεία της προς την πίστη αυτή η στιγμή της απόλυτης παραίτησης και παράδοσης, το «παραρριπτείσθαι» του ψαλμού (83:11), έχει κρίσιμη σημασία. Τα βάσανα δεν θα λείψουν, αλλά τώρα έχει σημείο αναφοράς, έχει πού να τα αποθέσει, με εμπιστοσύνη. Την επόμενη χρονιά, τον Απρίλιο του 2023, ανήμερα το Πάσχα, η Ζιλί Γκραν βαφτίστηκε και ύστερα από λίγους μήνες παντρεύτηκε. Δεν ξέρουμε πώς θα συνεχιστεί η ιστορία της, όπως δεν ξέρουμε και για την ιστορία κανενός μας.