Αμπαστουμάνι. Παράξενο όνομα, αλλόκοτο. Ενα παλαιό σύμπλεγμα κτιρίων χαμένο κάπου βαθιά στα δάση της Γεωργίας. Αμπαστουμάνι είναι η ονομασία ενός σανατορίου για φυματικούς. Από εκεί πέρασε η Μαριάμ Τσάτσια όταν νόσησε με φυματίωση και ακριβώς εκεί γύρισε το εξαιρετικό ντοκιμαντέρ της «Μαγικό βουνό» (αναφορά στο κλασικό, ομότιτλο μυθιστόρημα του Τόμας Μαν) το 2023, το οποίο είδαμε στο 26ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
(Μπορεί το ιστορικό αυτό φεστιβάλ να ακούγεται τελευταία για τις φασαρίες που προκλήθηκαν, όμως η αληθινή είδηση είναι –ή πρέπει να είναι– οι καλές ταινίες που συνεχίζει να προβάλλει και όλη αυτή την εβδομάδα).
Η Τσάτσια συν-σκηνοθετεί το «Μαγικό βουνό» μαζί με τον Νικ Βόιγκτ, αλλά το θέμα της ταινίας δεν είναι μόνον η δική της περιπέτεια. Μάλλον αυτό μένει στο φόντο. Με τα πρώτα πλάνα, καθώς κάποιο όχημα μεταφέρει τους θεατές μέσα από απομακρυσμένα χωριά και δασικές οδούς ψηλά προς το σανατόριο, ακούμε τη φωνή της να διηγείται: «Πίστευα πως δεν υπάρχουν φαντάσματα ώσπου γνώρισα εσένα, Αμπαστουμάνι».
Δεν μαθαίνουμε πολλά για την περιπέτεια με την υγεία της, το πιο βασικό μόνον: ότι έγινε καλά και μπόρεσε να το αφήσει πίσω της, σε αντίθεση με τους δεκάδες νοσηλευομένους εκεί μέσα, που δεν λένε να θεραπευτούν, οπότε το Αμπαστουμάνι έχει γίνει το μόνιμο σπίτι τους.
Εδώ εστιάζει η ταινία της Τσάτσια. Σ’ αυτές τις ζωές, στις σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσα στους νοσηλευομένους, στους γιατρούς και στις νοσηλεύτριες και, βέβαια, στο άγριο, εκκωφαντικά σιωπηρό τοπίο που περικλείει το σανατόριο.
Υπάρχει όμως και κάτι ακόμη: η ιστορία του Αμπαστουμάνι. Πώς χτίστηκε η πρώτη καλύβα από τους τελευταίους Ρομανόφ όταν νόσησε ένα μέλος της τσαρικής οικογένειας. Πώς επεκτάθηκε σε νέες πτέρυγες στα χρόνια του κομμουνισμού. Πώς επέζησε, ρημαγμένο όμως, στη μετά το 1989 εποχή – και ποια θα είναι η κατάληξή του: η αγορά του από έναν Γεωργιανό ολιγάρχη προκειμένου να χτίσει στη θέση του το παλάτι του…
Στα πλάνα της ταινίας διαφαίνεται το μακρινό αυτοκρατορικό παρελθόν του κτιρίου, διαφαίνεται το γκρίζο παρελθόν του κομμουνισμού και, φυσικά, γίνεται διακριτή η εγκατάλειψη στα μετέπειτα χρόνια της δύσκολης ανεξαρτησίας της Γεωργίας.
Εξυπακούεται ότι η παρακμή δεν είναι μόνον κτιριακή. Οι φυματικοί, κάποιοι «με μια τεράστια τρύπα στα πνευμόνια τους», καπνίζουν(!) αρειμανίως. Γιατροί και νοσηλευτές προβαίνουν σε νουθεσίες, αλλά ώς εκεί. Είναι σαν να παίζουν έναν ρόλο κι αυτοί. Σαν να μην πιστεύουν στ’ αλήθεια όσα λένε.
Τα τελευταία πλάνα της ταινίας δείχνουν προσωπικό και ασθενείς να μαζεύουν τα πράγματά τους για να εγκαταλείψουν το ιδιωτικό πλέον κτίσμα. Στο φινάλε, οι μπουλντόζες γκρεμίζουν ό,τι απέμεινε.
Το Αμπαστουμάνι θα μπορούσε να είναι ο παρηκμασμένος διαστημικός σταθμός του Σολάρις στην ομότιτλη ταινία του Ταρκόφσκι. Απλώς βρίσκεται στη Γη.