Το Όσλο είναι μια όμορφη παραθαλάσσια πόλη στη νότια Νορβηγία. Είναι ήσυχη και νοικοκυρεμένη, πεντακάθαρη και ασφαλής. Έκανα ένα τεστ, την τελευταία φορά που πήγαμε: πέρναγα με το δάχτυλο τα μάρμαρα στις κουπαστές από σκάλες σε δημόσια κτίρια, και δεν έβγαινε ούτε λίγη σκόνη. Καθισμένοι στο πεζοδρόμιο δίπλα στην αντίστοιχη πλατεία Συντάγματος, απέναντι από τη Βουλή, μπορούσαμε να συζητάμε ψιθυριστά, καθότι η ησυχία ήταν σχεδόν απόλυτη. Τα αυτοκίνητα που περνούσαν ήταν όλα ηλεκτρικά. Το φαγητό ήταν καταπληκτικό. Κι ο ήλιος έλαμπε.
Σκεφτήκαμε: μήπως εδώ; Μήπως εδώ να έρθουμε για να σωθούμε από όλα τα άλλα, αλλά και από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, σε έναν κόσμο που παίρνει φωτιά; Όχι για τώρα. Όχι για αύριο, απαραίτητα. Αλλά εσείς έχετε σκεφτεί πού θα ζείτε σε είκοσι ή σε τριάντα χρόνια από τώρα; Αν συνεχίσουν τα πράγματα όπως πάνε τώρα, η ζωή σε πόλεις όπως η Αθήνα θα γίνει πολύ πιο δύσκολη από ό,τι είναι σήμερα. Ήταν Απρίλιος, τότε στο Όσλο, απείχαμε από τον αρκτικό κύκλο όσο απέχει η Αθήνα απ’ την Αλεξανδρούπολη, κι η θερμοκρασία ήταν 24 βαθμοί Κελσίου. Ο ήλιος έλαμπε. Μήπως υπάρχουν μέρη που θα ωφεληθούν από την κλιματική αλλαγή, που θα γίνουν καλύτερα, πιο ευχάριστα από ό,τι ήταν πριν; Μήπως οι άνθρωποι που ζουν εκεί είναι οι τυχεροί; Μήπως εμείς πρέπει να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε σενάρια διαφυγής;
Η απάντηση, βεβαίως, είναι ότι κανένα μέρος του κόσμου δεν θα γλιτώσει αρνητικές συνέπειες από την κλιματική αλλαγή. Ακόμα κι αν κάποια κρύα κι αφιλόξενα μέρη απολαύσουν ηπιότερες θερμοκρασίες στο μέλλον, η αναταραχή του συστήματος θα φέρει και στα δικά τους μέρη προβλήματα. Είτε συχνότερες πλημμύρες, είτε αναπάντεχες, πρωτοφανείς δασικές πυρκαγιές (όπως συμβαίνει ήδη στον παγωμένο Καναδά) αλλά και έμμεσες συνέπειες. Το Όσλο αυτή τη στιγμή δεν είναι μια ανοιξιάτικη ουτοπία -φέτος πέρασε κι αυτό ένα δριμύ χειμώνα (επίσης αποτέλεσμα του “εμποδισμού ωμέγα” που συμβαίνει όλο και πιο συχνά, λόγω της κλιματικής αλλαγής). Αν γίνει ένας επίγειος παράδεισος με γλυκούς χειμώνες και ζεστά καλοκαίρια τις επόμενες δεκαετίες, αυτό σημαίνει ότι η μέση θερμοκρασία της Γης θα συνεχίσει να αυξάνεται ακατάσχετα, και άρα ότι τεράστιες εκτάσεις της Γης πιο νότια θα έχουν γίνει πρακτικά ακατοίκητες. Κι αυτό σημαίνει ότι θα έχουν ξεσπάσει πόλεμοι, ότι θα έχουν διαταραχθεί τροφικές και εφοδιαστικές αλυσίδες, ότι φυσικές καταστροφές θα έχουν προκαλέσει θανάτους εκατομμυρίων και ζημιές δισεκατομμυρίων, και ότι μιλιούνια ανθρώπων θα έχουν φύγει από τα μέρη όπου δεν μπορούν να ζουν πια, με την ίδια ιδέα που είχαμε ξαφνικά κι εμείς: να πάνε κάπου καλύτερα.
Και δεν έχουμε καν αναφέρει το άλλο ενδεχόμενο, έναν κίνδυνο πιο μακροπρόθεσμο, αλλά και πολύ πιο σοβαρό και μεγάλο: το AMOC.
Αν παρατηρήσει κάποιος μια υδρόγειο σφαίρα μπορεί να διαπιστώσει ότι το Όσλο βρίσκεται πιο βόρεια από όλες τις μεγάλες πόλεις του Καναδά. Βασικά, ακόμα και το Λονδίνο, το Άμστερνταμ, το Βερολίνο και η Κοπεγχάγη βρίσκονται πιο βόρεια από όλες τις μεγάλες πόλεις του Καναδά, οι οποίες είναι σχεδόν παγωμένες 5-6 μήνες το χρόνο. Η μέση θερμοκρασία της Βοστώνης τον Ιανουάριο είναι -1,7 βαθμοί Κελσίου. Η μέση θερμοκρασία του Ρέικιαβικ της Ισλανδίας τον Ιανουάριο είναι -0,6 βαθμοί, μολονότι το Ρέικιαβικ βρίσκεται 20 ολόκληρες μοίρες βορειότερα από τη Βοστώνη. Ο λόγος που οι πόλεις της Βόρειας Αμερικής έχουν πολύ μεγαλύτερους και δριμύτερους χειμώνες, ενώ οι πόλεις της Βόρειας Ευρώπης, που βρίσκονται εξίσου βόρεια ή και βορειότερα, έχουν πολύ πιο ήπιο κλίμα, είναι το “Atlantic Meridional Overturning Circulation”, περισσότερο γνωστό ως AMOC, ένα περίπλοκο σύστημα θαλάσσιων ρευμάτων που μεταφέρει υδάτινες μάζες -και θερμό νερό- από τους τροπικούς προς το βόρειο Ατλαντικό, και επιστρέφει κρύο νερό προς το νότο και την Ανταρκτική. Το AMOC ρυθμίζει το κλίμα με αυτό τον τρόπο εδώ και χιλιάδες χρόνια. Αλλά τώρα, καθώς η κλιματική αλλαγή καλπάζει και οι πάγοι λιώνουν, ολοένα και περισσότερο παγωμένο νερό από το φύλλο πάγου της Γροιλανδίας χύνεται στο βόρειο Ατλαντικό, με αποτέλεσμα το AMOC να εξασθενεί. Οι επιστήμονες θεωρούν ότι αν λιώσει πολύ περισσότερος πάγος από τη Γροιλανδία, το AMOC κινδύνευει να καταρρεύσει ολοσχερώς, και να σταματήσει. Στην τελευταία έκθεση του IPCC τονίζεται ότι ο κίνδυνος να καταρρεύσει εντελώς μέχρι το τέλος του αιώνα είναι μικρός. Αλλά κάποιοι επιστήμονες διαφωνούν και θεωρούν την κατάρρευσή του κάποια στιγμή μέσα στα επόμενα 80 χρόνια πιθανή. Τι θα γινόταν αν κατέρρεε το AMOC; Δεν θα ήταν καθόλου, καθόλου καλά τα πράγματα. Και μάλιστα όσα θα συνέβαιναν μετά θα συνέβαιναν με πολύ διαφορετικό τρόπο από τις άλλες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής: θα συνέβαιναν πάρα πολύ γρήγορα. Μέσα σε μόνο λίγους μήνες η θερμοκρασία θα έπεφτε ραγδαία στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, η στάθμη της θάλασσας θα ανέβαινε απότομα στις αμερικανικές ακτές και κλιματικές σταθερές όπως η συχνότητα των μουσώνων στην Ασία ή οι βροχοπτώσεις στον Αμαζόνιο θα άλλαζαν απότομα και δραματικά, αμέσως, στην ίδια σεζόν. Και, το κυριότερο: το AMOC δεν θα μπορούσε να ξαναπάρει μπροστά. Αυτή η αλλαγή θα ήταν μη-αναστρέψιμη, ό,τι κι αν κάναμε εμείς με τις εκπομπές CO2 ή με τις COP μας, για αιώνες. Στο παρελθόν, όταν το AMOC κατέρρεε, χρειαζόταν χίλια χρόνια για να επανέλθει στην προηγούμενη κατάσταση. Αν αυτό συμβεί μέσα στις επόμενες δεκαετίες, τότε η υπερθέρμανση του πλανήτη θα σταματήσει απότομα. Αλλά σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο ξαφνικά η Ευρώπη θα γινόταν ένα εντελώς νέο, διαφορετικό, παγωμένο μέρος.
Και το πεντακάθαρο, ασφαλές, ήσυχο Όσλο, όπου σκεφτόμασταν να καταφύγουμε για να γλιτώσουμε απ’ τη ζέστη; Θα γινόταν πρακτικά ακατοίκητο.