Η ευτυχία είναι το επάγγελμα του ανθρώπου, έλεγε ένας Δομινικανός μοναχός, και είχε δίκιο. Μοχθούμε εφ’ όρου ζωής για το κορυφαίο αγαθό. Από τον Δημόκριτο και τον Αριστοτέλη έως τον Μάρκο Αυρήλιο, από τον Θωμά Ακινάτη έως τον Καντ, από τον Φρόιντ έως τον Αρθουρ Μπρουκς και τους άλλους πανεπιστημιακούς δασκάλους της ευτυχίας, όλοι, σοφοί και ειδήμονες αναζητούν τους πυλώνες και το περιεχόμενό της, αν είναι η καλή ζωή, η καλή πράξη, η ηδονή, ο πλούτος, η υγεία, η τιμή, η εργασία, η πίστη, η οικογένεια, η φιλία… και κάθε χρόνο ινστιτούτα μετρούν το πόσο ευτυχείς είμαστε.
Η φετινή μέτρηση της ευδαιμονίας από το Κέντρο Ερευνών Ευημερίας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, την Gallup και το Δίκτυο Λύσεων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ επιβεβαίωσε όχι μόνο την αποθαρρυντική τάση των τελευταίων ετών, οι νέοι στον ανεπτυγμένο κόσμο να είναι δυστυχέστεροι των μεγαλύτερων σε ηλικία, αλλά και τη σχετικότητα της ευτυχίας. Χώρες με σταθερούς δείκτες ευημερίας εμφανίζουν ύφεση στην ευδαιμονία, ενώ ορισμένες φτωχές, πολίτες ολοένα ευτυχέστερους. Το χρήμα, είπαν, δεν αρκεί. Στην Ευρώπη, στα μισά νοικοκυριά, οι άνθρωποι δεν κάθονται στο ίδιο τραπέζι, δεν βλέπονται, οι νέοι μεγαλώνουν πάρα πολύ γρήγορα, πάρα πολύ βίαια, οι ενήλικοι χάνονται στη μετάφραση των δεσμεύσεων. Οι σχέσεις γίνονται εύθραυστες, κρύες, ρευστές…
Η Ελλάδα έχασε φέτος πόντους στην ευτυχία. Οι νέοι προβάλλουν κάπως ευτυχέστεροι των υπολοίπων, αλλά δυστυχέστεροι των συνομηλίκων τους στη Βόρεια Ευρώπη. Τα αίτια γνωστά και η επανάληψη φθείρει μόνο τον αντίκτυπο των αμετάβλητων πόνων: στενοί ορίζοντες, εγκλωβισμός στο πατρικό, δυσκολία εισόδου στην αγορά εργασίας, αδυναμία απόκτησης παιδιών, ανεπαλήθευτα ερείσματα, έκδηλες στερήσεις, μοναξιά. Η αίσθηση της μειωμένης αποτελεσματικότητας σε μια χώρα που αλλάζει πολύ αργά ή καθόλου σε κακοφορμισμένα κομμάτια της κρατικής μηχανής, αναπαράγοντας αγκυλώσεις, αυθαιρεσίες, καθυστερήσεις, λάθη. Το αίσθημα διαρκούς φυσικής απειλής (πόλεμοι, κρίσεις, πανδημίες, κλιματική αλλαγή). Ολα ροκανίζουν ευδαίμονα νεανική ζέση. Διότι οι νέοι, ως εραστές γόνιμων ιλίγγων, θηρευτές ειδώλων και ονείρων, πορεύονται μόνο με βάση ένα στέρεο σύστημα προσδοκιών κι ελπίδων.
Μεζούρες τη μετρούν, όμως αδυνατούν να καταγράψουν το ακριβές περιεχόμενο της αμετάδοτης συνθήκης.
«Περνούν από την περισσότερο οργανωμένη και εποπτευόμενη παιδική ηλικία της ανθρώπινης ιστορίας στη λιγότερο σταθερή και ασφαλή νεαρή ενήλικη ζωή της σύγχρονης ιστορίας», είπαν. Εκπατρισμένοι στην προσωρινότητα, κολλημένοι στα κοινωνικά δίκτυα, επιδίδονται συχνά στην αποκήρυξη της «μίζερης» πραγματικής ζωής. Τα δίκτυα κλέβουν ευημερία, συνάγουν οι μελέτες, διότι συρρικνώνουν τον χρόνο που αφιερώνουν οι νέοι στην κοινωνική ζωή. «Διαφωνώ. Η αναζήτηση φίλων στην ανθρωποθάλασσα του Διαδικτύου είναι περισσότερο συναρπαστική από τη βόλτα στην πλατεία», λέει η 18χρονη Μάρθα, που δηλώνει ευτυχισμένη. Τα δίκτυα μειώνουν την αυτοεκτίμηση των νέων. «Η σύγκριση με κάνει να νιώθω ασήμαντη, μικρή. Είναι όλοι τόσο επιτυχημένοι, τόσο όμορφοι, τόσο κοσμογυρισμένοι», λέει η 16χρονη Ελενα, που δηλώνει όχι και τόσο ευτυχισμένη. «Ξεχνάς τι σημαίνει πλήξη. Ομως προτιμώ την πλήξη, γεννά ιδέες, σε βγάζει στο άρωμα της ημέρας», λέει ο 20χρονος Κώστας που δηλώνει ευτυχισμένος.
Ομως τι είναι ευτυχία; Της έχουν δώσει χίλιους ορισμούς. Είναι το φως πάνω στο νερό, μια καλύβα γεμάτη γέλια, ένα μικρό γραφείο με έναν μεγάλο κάλαθο αχρήστων, ένα μικρό σπίτι με μια πελώρια κουζίνα, ένα κατοικίδιο πουλί στην αυλή μας. Κάτι απλό και λιτοδίαιτο. Αυτό που περιμένουμε να ‘ρθει. Είναι να θέλεις αυτό που αποκτάς. Να ζεις χωρίς ψευδαισθήσεις. Να κάνεις κάτι, να αγαπάς κάτι, να ελπίζεις σε κάτι. Να έχεις στη χούφτα λίγα και καλά. Είναι μια παρενέργεια, το λευκό μελάνι πάνω σε λευκή σελίδα, η αιφνίδια ισορροπία στη δυστυχία, η κρυψώνα στην απελπισία. Είναι η πρόοδος, η ανεξαρτησία, η αθωότητα, η αποδοχή, η αγάπη, η δουλειά, η εξουσία, η ασθενής μνήμη και η καλή υγεία, ένα χαμόγελο. Να κρατάς στην παλάμη το άπειρο και την αιωνιότητα σε μια ώρα.
Τυπικά, είναι η κατάσταση όπου οι κύριες πτυχές της ζωής ικανοποιούν. Είναι η αίσθηση του νοήματος και του σκοπού, οι ακηλίδωτες σχέσεις, ό,τι διασφαλίζει όσα ενδιαφέρουν και ευχαριστούν. Εκδηλώνεται με ένα αίσθημα πληρότητας που αναβλύζει αβίαστα όταν κάτι ολοκληρώνεται, κάτι αναγεννιέται, ένα μικρό κέρδος επουλώνει μια μικρή πληγή. Πάντα φευγαλέα. Διότι, όπως έλεγε ο Ηρόδοτος, ποτέ η ανθρώπινη ευτυχία δεν μένει στο ίδιο μέρος για πολύ.