Καθώς φαίνεται, για άλλη μια φορά θα πάμε στις ευρωεκλογές χωρίς να έχουμε κουβεντιάσει καθόλου για τα ζητήματα που αφορούν την Ευρώπη. Εκτός συγκλονιστικού απροόπτου, το διάστημα που μας απομένει μέχρι τις 9 Ιουνίου θα συζητάμε για το εάν θα αποτυπωθεί στις κάλπες ο κλονισμός της κυβερνητικής κυριαρχίας, για το ποιος θα κόψει πρώτος το νήμα στον δρόμο ημιαντοχής για την ανασυγκρότηση του χώρου στα αριστερά του Κέντρου, για το πόσοι και πόσες από εμάς θα φθάσουν τελικά μέχρι το παραβάν υπερνικώντας την εγκαθιδρυμένη και στα καθ’ ημάς τάση για αποχή από τις βασικές δημοκρατικές διαδικασίες.
Και τι θα έπρεπε να συζητάμε όμως εάν βγάζαμε τα γυαλιά του εθνοκεντρισμού μας; Η Ευρώπη ως ήπειρος χάνει θέσεις στο παγκόσμιο επίπεδο, περιορίζεται με όρους ισχύος και οικονομίας, ενώ αναδύονται σημαντικές περιφερειακές δυνάμεις και συνομαδώσεις χωρών. Ταυτόχρονα, η Ε.Ε. ως πολιτική μηχανή παραμένει ένας βαρύς και συντηρητικός μηχανισμός που δυσκολεύεται να πάρει γρήγορα και καίρια σημαντικές αποφάσεις.
Και μέσα σε όλο αυτό το πλαίσιο προκύπτουν ζητήματα και απειλές που είναι κοινές για όλους. Πρόσφατα μόλις, τα τρακτέρ των αγροτών έφθασαν μέχρι τις Βρυξέλλες, την ίδια ώρα που οι αγροτικές κινητοποιήσεις εξελίσσονταν και σε μια σειρά χωρών, μεταξύ των οποίων και η δική μας. Κινητοποιήσεις που συνδέονταν τόσο με τη ρύθμιση ή μη της αγοράς και την υποστήριξη της αγροτικής παραγωγής, όσο και με τις πρωτοποριακές πολιτικές της Ε.Ε. για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Πώς μπορεί η Πράσινη Συμφωνία να «πρασινίσει» τη ζωή μας χωρίς ταυτόχρονα το αγροτικό προϊόν να χάνει σε ποιότητα και χωρίς να φθάνει πανάκριβο στο πιάτο μας; Να ένα καλό παράδειγμα μιας δύσκολης, αλλά ζωτικής συζήτησης, που δεν κάνουμε.
Μια άλλη συζήτηση που δεν γίνεται είναι η μετανάστευση. Και όσο δεν γίνεται, ή γίνεται φοβικά και διαχειριστικά, τόσο δίνει έδαφος στην ακροδεξιά απειλή, που πιθανολογούμε ότι θα εκφραστεί στις κάλπες των ευρωεκλογών, χωρίς από την άλλη να κάνουμε κάτι για να μη συμβεί το απευκταίο. Εδώ τα ερωτήματα είναι επίσης σκληρά και σύνθετα. Μπορεί η Ευρώπη να γίνει ένα περίκλειστο φρούριο ορθώνοντας πραγματικούς ή φαντασιακούς φράχτες – και τι έχει να κερδίσει από αυτό; Ή μήπως θα ήταν μια καλή ιδέα η γηρασμένη ήπειρός μας να αναζητήσει νέες ζωτικές δυνάμεις στους ανθρώπους που τη βλέπουν σαν πόλο έλξης; Και πώς θα μπορούσε μια τέτοια επιλογή να εναρμονιστεί με τον περίφημο «ευρωπαϊκό τρόπο ζωής» – που του δώσαμε χαρτοφυλάκιο χωρίς να έχουμε προηγουμένως συναινέσει σε έναν ελάχιστο ορισμό του.
Αυτές και άλλες συζητήσεις δεν γίνονται. Κι αυτό δεν αφορά μόνο την Ελλάδα, αλλά λίγο-πολύ ολόκληρη την Ευρώπη. Και εδώ κρύβεται η κατεξοχήν απωθημένη συζήτηση: πόσο ακόμη μπορεί να υπάρχει Ευρώπη χωρίς Ευρωπαίους; Δηλαδή ένας πολιτικός οργανισμός χωρίς πραγματικό δημόσιο χώρο, χωρίς μια ευρωπαϊκή «αγορά» όπου οι πολίτες να προσέρχονται και να συζητούν, να συμφωνούν και να διαφωνούν, κατασκευάζοντας τελικά μια ευρωπαϊκή ιδιότητα του πολίτη, όπως κάποτε έλεγε ο Γιούργκεν Χάμπερμας.
Για ένα μικρό χρονικό διάστημα, στην κορύφωση της οικονομικής κρίσης της δεκαετίας του 2010, η Ευρώπη έγινε πράγματι ένας οιονεί πολιτικός χώρος – με πρόσωπα, διαμάχες, πολιτικές που είχαν υπαρξιακή σημασία για τη μια ή την άλλη χώρα. Ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ είχε μια καρέκλα στο σαλόνι μας. Εκτοτε, όμως, η πολιτικοποίηση της «Ευρώπης» (για το καλό και για το κακό, αλλά αυτά έχει η δημοκρατία) υποχώρησε ξανά. Και το ευρωπαϊκό πολιτικό σχέδιο ακολουθεί τη μοίρα των εθνικών πολιτικών μας κοινοτήτων: απομάγευση, κόπωση, αποχή. Ακόμη, λοιπόν, δεν έχουμε βρει τον τρόπο να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα που κάποτε ανέδειξε γλαφυρά ο Ζακ Ντελόρ: ότι δεν μπορείς να αγαπήσεις μια ελεύθερη αγορά. Και όσο δεν δημιουργούνται πολιτικές ταυτίσεις και εκπροσωπήσεις των Ευρωπαίων στο ευρωπαϊκό πεδίο, τόσο στο κενό μας θα προχωρεί η Λεπέν.
Ο κ. Γιάννης Μπαλαμπανίδης είναι πολιτικός επιστήμονας, συγγραφέας.