Υποτίθεται πως πρέπει να κάνεις κάποια βασικά. Να τρως υγιεινά, να κοιμάσαι, να πίνεις πολύ νερό. Πρέπει, ακόμη, να διατηρείς επαφές με κάποιους ανθρώπους από τον οικογενειακό σου περίγυρο. Υπάρχει μία λίστα με πράγματα προς εκτέλεση, εάν θέλεις να ζήσεις μία καλή ζωή ή απλώς να ζήσεις και να μην πονάς από μία ηλικία και έπειτα. Παράδειγμα: ν’ αθλείσαι. Ομως κανείς δεν είναι σίγουρος για τις ακριβείς ποσότητες ή για την ισορροπημένη σχέση με την άθληση. Αμφισβητείται εάν είναι ανισόρροποι οι παγκόσμιοι τηλεπωλητές αθλητικού εξοπλισμού και προβλέψιμων βιβλίων ή εάν πρέπει να τους πάρουμε στα σοβαρά. Δημοφιλείς παραγωγοί πόντκαστ/σύμβουλοι υγείας/υπερμαραθωνοδρόμοι: κομπογιαννίτες ή άτομα που εμπνέουν;
Υπάρχει μάλλον μια δυσβάσταχτη υπερπληροφόρηση γύρω απ’ όλ’ αυτά. Το φορτίο αυτών που ξέρουμε είναι τόσο βαρύ, που σχεδόν μπορούμε να αγνοήσουμε τις πληροφορίες ολοκληρωτικά. Είναι πολύ δύσκολο να ξέρεις κάτι – το οτιδήποτε. Και δεν μιλώ για επιστημολογικά θέματα ή ζητήματα κοσμικής τάξης. Αλλά για το εάν τελικά κάνει καλό να τρως όλα τα γεύματα ή να τρως όσο το δυνατόν λιγότερο, να αποφεύγεις εντελώς τους «τοξικούς» ανθρώπους ή να προσπαθείς να οικοδομήσεις κανάλια επικοινωνίας. Είναι καλές οι πρωτεΐνες, αλλά από ποια πηγή και σε τι ποσότητες; Πολλά τέτοια ξεπετάγονται καθημερινά. Η διαφήμιση υπηρεσιών υγείας και φροντίδας εντάσσεται, άλλωστε, σε ένθετα Υγείας και «χέλθι λίβινγκ» σαν καλυμμένη διαφήμιση. Οποιος θέλει έχει δικιά του εκπομπή όπου μπορεί να μιλάει και για θέματα υγείας ή ψυχικής κατάρρευσης, χωρίς να χρειάζεται να δηλώσει τι σπούδασε, ενώ αποδεδειγμένα αρκετοί χρήστες του διαδικτύου αδυνατούν να ξεχωρίσουν μια αληθινή έρευνα του Χάρβαρντ από fake news που επικαλούνται και «έρευνες του Χάρβαρντ».
Κανονικό τσουνάμι πληροφοριών. Τελικά τα γάλατα βλάπτουν; Δεν έχω καταλάβει. Τα τυροκομικά; Εχθροί ή σύμμαχοι; Τα αυγά κι η βρώμη φαίνεται να χαίρουν γενικής εκτίμησης, σωστά; Η βιομηχανία βελτιστοποίησης της υγείας, της επίτευξης, δηλαδή, του καλύτερου δυνατού αποτελέσματος για τον πνεύμονα, το δέρμα, το πόδι ανθεί. Γίνονται πωλήσεις. Κορυφώνεται η αγωνία για την καλύτερη κρέμα ή τα υλικά της που θα «μπορούσαν να ενοχοποιηθούν». Θέλουμε να καταναλώσουμε και την κρέμα και την πληροφόρηση για τις πιθανές βλάβες από την κατανάλωσή της. Τι κατάσταση!
Η μανία βελτιστοποίησης ξεκινάει από τα χαμηλά με προτάσεις διατροφής, φτάνει στα γκάτζετ που σου λένε να πίνεις νερό και να σηκώνεσαι, στα καλλυντικά και στον εξοπλισμό που σου επιτρέπει να περπατάς τέλεια, να σκαρφαλώνεις ή να κολυμπάς. Αντί να βαδίζεις, πλέον μπορείς, αν για παράδειγμα πάρεις ένα ειδικό ρολόι ή μια εφαρμογή, να κάνεις και διαλογισμό βαδίζοντας, οπότε ένας έξτρα ψυχαναγκασμός για περαιτέρω αξιοποίηση του χρόνου σου προστίθεται στην ήδη βεβαρημένη διαδικασία. Εν ολίγοις, βραχυκύκλωμα.
Αγωνιούμε για το «δηλητήριο» που κρύβεται στο ψωμί και για όλα όσα «πρέπει να αποφεύγουμε» σε μία παράδοξη συνθήκη όπου ξέρουμε τόσο πολλά που σχεδόν παραλύουμε. Φαντάζει άθλος, για παράδειγμα, να αποκρυπτογραφήσει κανείς τα συστατικά στα τρόφιμα, ενώ ταυτόχρονα τσεκάρει τις τιμές ώστε να ψωνίσει αποτελεσματικά εντός ευλόγου χρόνου. Ορισμένοι νοσταλγούν τη χαμένη ανεμελιά, τους καιρούς που δεν ήξερες τα πάντα για τις καρκινογόνες ουσίες, την κλιματική κρίση και τις τροφικές αλυσίδες. Αλλοι στρέφονται στις συνωμοσίες: «εναλλακτικές θεραπείες», αυτοφροντίδα, αλοιφές, παππούληδες, άλτ ράιτ αναχωρητισμό, φαντασιώσεις για ζωή «αγρίου», «εκτός πολιτισμού». Είναι κι αυτό ένα αντίδοτο, μάλλον, στη συνειδητοποίηση πως από τη μία υπάρχει μία πίεση να ζήσεις υγιεινά κι από την άλλη αυτά που τρως είναι μολυσμένα κι αυτό εσύ δεν το ελέγχεις.
Στο μεταξύ, η βελτιστοποίηση έχει επεκταθεί και στα ζώα, και δεν μιλάω για τα άλογα κούρσας ούτε για τη βιομηχανία κρέατος, όπου προφανώς ο στόχος είναι η οικονομική αποτελεσματικότητα. Μιλώ για τους σκύλους και τις γάτες, τα κατοικίδια γενικώς. Κάθε φορά που μπαίνω σε πετ σοπ αισθάνομαι μία μικρή ενοχή που δεν έχω αγοράσει όλο το φαρμακείο και όλα τα νέα προϊόντα περιποίησης, την πιο αφύσικα ακριβή τροφή χωρίς γλουτένη. Ετσι, μια μέρα στάθηκα στο πετ σοπ ανάμεσα σε καλλυντικά σκύλου και ρουχαλάκια και σκέφτηκα πως όλ’ αυτά είναι πράγματα ώστε το ζώο να μη μοιάζει ζώο. Και μετά σκέφτηκα ότι και η δική μας αγωνία ελέγχου μάλλον σχετίζεται με την αγωνία μας να αποφύγουμε τον πόνο και τη φθορά. Καταστάσεις του νου και του σώματος που, μεταξύ άλλων, μας κάνουν ανθρώπους.