Το μαχαίρι δεν το είδε. Με το δεξί του μάτι, γράφει, είδε να τον πλησιάζει καλπάζοντας προς τη σκηνή ο επίδοξος δολοφόνος του. «Ηταν το τελευταίο πράγμα που είδα με το δεξί μου μάτι», λέει. Το μαχαίρι, που δεν είχε δει, του έβγαλε το μάτι. Ομως, ο Σαλμάν Ρουσντί δεν επέζησε για να μαρμαρώσει σε στάση στεφανωμένου θύματος. Επέζησε για να αρθρώσει τη στιγμή που έζησε τον θάνατό του. Για να αντιτάξει το δικό του μαχαίρι, του λόγου, στη βία.
Στο χρονικό που εκδόθηκε αυτές τις ημέρες, σχεδόν δύο χρόνια μετά την απόπειρα δολοφονίας εναντίον του, δεν υπάρχει τίποτε που να αφήνεται στη σιωπή. Η γλώσσα μπαίνει παντού, τα φωτίζει όλα, ακόμη κι αυτά που συνήθως από τρόμο αφήνουμε στο σκοτάδι – όπως την ψυχή ενός φανατικού, ικανού να σκοτώσει έναν άγνωστο, ακολουθώντας μια επικήρυξη που εκδόθηκε οκτώ χρόνια προτού γεννηθεί ο ίδιος.
Ο Ρουσντί δίνει φωνή ακόμη και στο μαχαίρι. Δεν είναι, γράφει, ίδιο με το πιστόλι, που σε σκοτώνει εξ αποστάσεως. Το μαχαίρωμα προϋποθέτει εγγύτητα. «”Εδώ είμαι, μπάσταρδε”, ψιθυρίζει το μαχαίρι στο θύμα του. “Σε περίμενα. Με βλέπεις; Είμαι μέσα στη μούρη σου. Βυθίζω την αιχμή του δολοφόνου μου στον λαιμό σου. Το νιώθεις;”». Το μαχαίρωμα παρουσιάζεται έτσι σαν μια στιγμή οικειότητας μεταξύ του θύτη και του θύματος. Οικειότητα μεταξύ ξένων, όπως αυτή που δημιουργείται, λέει ο Ρουσντί, μεταξύ του συγγραφέα και του αναγνώστη. Μυχιότητα.
Αυτή η απρόσμενη παρομοίωση –ανάγνωση σπλαχνική σαν μαχαίρωμα– δεν είναι σκέτο σχήμα λόγου. Ο συγγραφέας ανταποδίδει τη φονική περίπτυξη επιχειρώντας να διεισδύσει με το δικό του «μαχαίρι» στα ενδόμυχα του επίδοξου δολοφόνου του. Φαντάζεται ότι τον επισκέπτεται στη φυλακή και συνομιλεί μαζί του εξαντλητικά, για τη ζωή του· για τη στροφή του προς τη θρησκεία· για τις μοναχικές ώρες που περνούσε στο υπόγειο του σπιτιού του, ακούγοντας τα κηρύγματα του ιμάμη «Γιουτιούμπι». «Εχεις φιλενάδα;», τον ρωτάει κάποια στιγμή. Τον παρ’ ολίγον σφαγμένο δεν τον παραλύει ο τρόμος. Oύτε του προκαλεί την ανάγκη για εκδίκηση. Προκαλεί τη διανοητική του περιέργεια – την ανάγκη του να καταλάβει.
Ο Ρουσντί παραδίδει έτσι ένα υπόδειγμα για το πώς πρέπει η Δύση να αντιμετωπίσει τα εξωτερικά της μέτωπα και τα εσωτερικά της αδιέξοδα. Να καταφύγει στην κόψη του λόγου για να καταλάβει τους άλλους και, από την αρχή, τον εαυτό της. Να μην τους μοιάσει, προσπαθώντας να τους ανταγωνιστεί σε βία.
«Ενα ποίημα δεν σταματά μια σφαίρα. Ενα μυθιστόρημα δεν εξουδετερώνει μια βόμβα», λέει ο Ρουσντί. Παρ’ όλα αυτά, δεν είμαστε ανήμποροι. Θυμάται εκείνη την εκδοχή του μύθου, όπου το σώμα του Ορφέα διαμελίζεται. Η κεφαλή του πλέει ξεκομμένη στον Εβρο. Και δεν σταματάει να τραγουδάει – «θυμίζοντάς μας ότι το τραγούδι είναι πιο δυνατό από τον θάνατο». Ο λόγος πιο δυνατός από τη βία.
Να αντιτάξουμε, λέει, τα δικά μας αφηγήματα, τις δικές μας ιστορίες στα αφηγήματα των τυράννων, των λαϊκιστών και των ηλιθίων.
Με τους τελευταίους μοιάζει, προεκλογικώς, να έχουμε συνθηκολογήσει.
Λοβοί
Το σύνορο είναι αέρας. Περνάς από τη μία επικράτεια στην άλλη ανεπαισθήτως. Τη μία είσαι σε κουτσομπολίστικη τηλε-ομήγυρη, να σχολιάζεις γόβες κι έρωτες. Και την επομένη έχεις μεταρσιωθεί στη σφαίρα της πολιτικής, χωρίς όμως να έχεις γίνει άλλος. Στη μία σφαίρα η σαχλαμάρα συγχωρείται – αν δεν επιβάλλεται. Στην άλλη πρέπει να λογοδοτήσεις, επειδή είπες ότι το θύμα του «σατράπη» φταίει που τον ανέχεται. Ο Δημήτρης Παπανώτας ήθελε να αλλάξει καριέρα, νομίζοντας ότι αρκούσε να κομίσει την τηλεοπτική του φήμη και να την εξαργυρώσει στο εκλογικό παραβάν άκοπα – άμα τη εμφανίσει. Ανακάλυψε ότι η ελαφρότητα βαραίνει. Βαραίνει ασήκωτη, ακόμη κι όταν την προσπερνάμε, κάνοντας ότι δεν καταλάβαμε τι είδαμε ή τι ακούσαμε. «Πρόεδρε», είπε, ενώπιον του προέδρου. «Μου είπες ότι από την εκπομπή μου άλλαζα τους νόμους». Βεβαίως, γελούσε. Χαριτολογούσε. Μετά είπε, «πρόεδρε, πάμε με το σύνθημα πατρίς – θρησκεία – οικογένεια». Πάλι γελούσε. Με το σύνθημα της χούντας. Χα, χα! Της χούντας. Τι καλό! Πενήντα χρόνια μας πήρε για να φτάσουμε να χαχανίζουμε με τη χούντα. Χάσκοντας. Σαν λοβοτομημένοι.