Η ερώτηση αν ο μισοτελειωμένος φραπές και η πλαστική καρέκλα αντιπροσωπεύουν την Ελλάδα είναι παραπλανητική και εσκεμμένα περιοριστική, γιατί στοχεύει σε μία μονοδιάστατη απάντηση που είτε θα ενοχοποιήσει είτε θα εξυψώσει τον ερωτώμενο. Πάντως, την αλήθεια δεν τη φωτίζει. Φυσικά και αντιπροσωπεύουν την Ελλάδα ο φραπές και η καρέκλα, όπως την αντιπροσωπεύουν και πολλά άλλα πράγματα, καλύτερα και χειρότερα. Ελλάδα είναι και η αδιατάραχτη δημοκρατία της Μεταπολίτευσης και η ανυπόφορη διαφθορά της. Ελλάδα είναι η οικοδομική αναρχία των πόλεων και η συγκλονιστική ομορφιά των νησιών. Ελλάδα είναι τα τεράστια βήματα στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά και η γυναικοκτονία έξω από το αστυνομικό τμήμα. Οι αντιδημοφιλείς όψεις μιας χώρας δεν αναιρούν τις δημοφιλέστερες, δεν δημιουργούν υπαρξιακές μονοκαλλιέργειες. Η πραγματικότητα είναι γεμάτη με αντιθετικά ζεύγη που τη συναποτελούν· το αν την αντιπροσωπεύουν εξίσου είναι θέμα οπτικής και βούλησης. Η σωστή ερώτηση, λοιπόν, προς τη Μαρίνα Σάττι δεν είναι αν «είναι Ελλάδα» ό,τι απηχεί το Ζάρι της, αλλά αν η Ελλάδα που της αρέσει να απεικονίζει μέσα από την τέχνη της είναι η μοναδική Ελλάδα που μπορεί ή θέλει να φαντάζεται.
Πυροβολώντας τον αγγελιαφόρο
Οι περισσότεροι απ’ όσους ταράζονται ακούγοντας το τραγούδι της Σάττι για τη Eurovision και, κυρίως, βλέποντας το βίντεο κλιπ του τραγουδιού, ταράζονται επειδή θυμούνται κάτι που γνωρίζουν ήδη, αλλά επιλέγουν να αγνοούν. Η σύγχρονη ελληνικότητα έχει, μεταξύ άλλων, στοιχεία παρακμιακής μιζέριας: το αρχαίο κλέος συμπλέκεται με το φτηνό τουριστικό πνεύμα, η ευρωπαϊκή ταυτότητα προσκρούει στη βαλκανική, η κυρίαρχη αισθητική κλίνει μάλλον προς την ακαλαισθησία παρά προς την κυκλαδίτικη ονειροφαντασία, μέσα από το φίλτρο της οποίας τείνουμε να την προσλαμβάνουμε. Το γεγονός ότι δεν είμαστε συμφιλιωμένοι με τις άχαρες πλευρές του συλλογικού εαυτού μας, εκτός από την προβληματική μας σχέση με τον ρεαλισμό, υποδηλώνει και την προβληματική μας σχέση με την ανάληψη ευθύνης. Αν οι περήφανοι Ελληνες, που σκανδαλίζονται από τη φετινή συμμετοχή της χώρας στη Eurovision, παραδέχονταν ότι το Ζάρι δεν αποτιμά τη χώρα τους ψευδώς, θα έπρεπε να επωμιστούν και το βάρος αυτής της αποτίμησης. Θα έπρεπε να αναρωτηθούν: Πώς κατέληξε η Ελλάδα να ταυτίζεται με τις πιο γραφικές πτυχές του τουριστικού της προϊόντος; Πώς κατέληξε η ταυτότητά της να γίνεται αντιληπτή ως άθροισμα των πιο άδοξων στοιχείων της; Δεν χρειάστηκε η καλλιτέχνις να τους πει ευθέως ότι οι ρυπαροί δρόμοι της Ομόνοιας, μαζί με το σουβλάκι και τις περικεφαλαίες, συνθέτουν τον χαρακτήρα της σύγχρονης Ελλάδας· μόνοι τους το συμπέραναν· μόνοι τους προδόθηκαν· γι’ αυτό και εθίγησαν. Κι αντί να κοιτάξουν εντός τους, είπαν να πυροβολήσουν τον αγγελιαφόρο.
Χιπστερισμός και ηθική
Τα μηνύματα που μεταφέρουμε, όμως, λένε πολλά για τη στάση μας απέναντι στον κόσμο. Το θέμα δεν είναι τι είναι αληθινό και τι ψεύτικο σε αυτόν, αλλά ποια αλήθεια και ποιο ψέμα επιλέγουμε από τον τεράστιο σωρό των διαθέσιμων αφηγημάτων. Οτι η Αθήνα δεν είναι Παρίσι, είναι δεδομένο· ότι το ελληνικό βίωμα είναι σε πολλές περιπτώσεις σφιχταγκαλιασμένο με την υπανάπτυξη, επίσης. Η καλλιτεχνική κατασκευή της Μαρίνας Σάττι δεν λέει ψέματα, είναι όμως προβληματικά μονομερής στην αλήθεια που μεταφέρει: από όλες τις εκδοχές Ελλάδας, γιατί άραγε νιώθει η καλλιτέχνις την ανάγκη να προβάλει τη λιγότερο κολακευτική; Δεν έχουμε, βέβαια, όλοι την ίδια αντίληψη για την ασχήμια: η Μαρίνα Σάττι μπορεί να βρίσκει ομορφιά στην πλαστική καρέκλα και στον μισοτελειωμένο φραπέ· κάποιο είδος ποίησης στην κακομοιριά που αναδίδει η εικονοποιία της φτωχικής και άτσαλης αθηναϊκής αστικοποίησης. Μπορεί, ακόμη, το ζητούμενο να μην είναι καν η ομορφιά, αλλά η προβολή της ασχήμιας, στο πλαίσιο κάποιου ειρωνικού ή χιουμοριστικού σχολίου. Μάλλον όμως o διαγωνισμός στον οποίο εκπροσωπείς μία χώρα δεν είναι το κατάλληλο πεδίο για να την τρολάρεις. Μάλλον, στη διαδικασία της εκπροσώπησης, το συμφέρον του εκπροσωπούμενου πρέπει να έρχεται πριν το γούστο του εκπροσώπου.