Μαθητές ΣΤ΄ τάξης Δημοτικού και Α΄ τάξης Γυμνασίου της Αθήνας έστελναν σε 13χρονο, μέσω ψεύτικου λογαριασμού, φωτογραφίες γυμνού κοριτσιού, τον παρότρυναν να φωτογραφηθεί κι ο ίδιος γδυτός, να βιντεοσκοπηθεί αυνανιζόμενος και να «της» αποστείλει τα αποδεικτικά της φλόγας του. Επειτα ανέβασαν τα «λάφυρα» που συνέλεξαν στις ομαδικές των τάξεων του σχολείου του. Διόλου πρωτότυπο, όμως αμείωτα ανησυχητικό. Είναι γνωστό από έρευνες: τις συμπεριφορές αυτές πυροδοτούν οι ψηφιακές «δάφνες» για το «ανδραγάθημα» και το κυνήγι των δυνατών συγκινήσεων. Η υπερβολική χρήση του κινητού ως όπλου στην κούρσα του εφηβικού ανταγωνισμού και ενάντια στα ελλείμματα και στην πλήξη. Αλλωστε στην εφηβεία αρχίζουν οι υπερβολές, στο πλαίσιο της παρέας που απενοχοποιεί, μηδενίζει τις αναστολές, βαφτίζει ηρωικές τις ακραίες πράξεις.
Αν δεν υπήρχε κινητό, θα το έκαναν; Ισως έβρισκαν τρόπους διαφορετικούς να ταπεινώσουν το θύμα. Δεν γεννά το έξυπνο κινητό τα δόλια φερσίματα, όμως τα διευκολύνει, διασπείρει όσο ποτέ άλλοτε το πλήγμα στο θήραμα, το διαστέλλει απειροστικά. Δεν είναι και λίγο. Φωτογραφίες και βίντεο που διασύρουν ανηλίκους, κακόβουλες φήμες, απειλητικά μηνύματα, δημοσιεύσεις ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων, συχνά από πολλαπλούς λογαριασμούς με διαφορετική ταυτότητα, ώστε ο θύτης να παραμένει ανώνυμος, προκαλούν τραγωδίες.
Ο φόβος αυτής της ασύμμετρης, πολυπρόσωπης, ανεξέλεγκτης απειλής διαβρώνει τις ψυχικές αντιστάσεις των παιδιών, την ικανότητά τους να διαχειρίζονται, να επεξεργάζονται και να ξεπερνούν τα πειράγματα, τις κοροϊδίες, τον αποκλεισμό, τις αδικίες, τις συγκρούσεις.
Τα κοινωνικά δίκτυα με τα likes, τις selfies, τα βίντεο, τις αναπαραγωγές, τις κοινοποιήσεις, που παρεμβάλλονται ανάμεσα στα παιδιά και στην πραγματικότητα, είναι ένα άνευ ορίων σύμπαν το οποίο χτίστηκε παράλληλα με τον τερματισμό του ελεύθερου παιχνιδιού με τους συνομηλίκους έξω. Πόσα αγοράκια και κοριτσάκια των πόλεων πηγαίνουν σήμερα στο σχολείο μόνα; Το οκτάχρονο παιδί που μάθαινε στον δρόμο πόση ευφυΐα και ψυχή χρειάζεται η συναναστροφή, είναι τώρα στο σπίτι και κοιτάζει το κινητό του. Εύθραυστο, ανήσυχο, μέσα στην κατ’ ευφημισμόν προστατευτική φούσκα. Υπερπροστασία στον πραγματικό κόσμο και έλλειμμα προστασίας στον εικονικό.
Η ανάμεικτη ύλη όπου τα παιδιά ζυμώνονται βαραίνει διαφορετικά στα χέρια των ειδικών. Ορισμένοι εμμένουν στην απαγόρευση της χρήσης κινητού από παιδιά κάτω των 12 και της εισόδου στα κοινωνικά δίκτυα παιδιών και εφήβων κάτω των 16, στην απομάκρυνση των κινητών από τα σχολεία (σε πιλοτική εφαρμογή του μέτρου καταγράφηκε μεγαλύτερη συμμετοχή των παιδιών στο μάθημα, μείωση του χρόνου παραμονής τους σε τουαλέτες και διαδρόμους, λιγότερα περιστατικά διαδικτυακού εκφοβισμού). Ωστόσο, άλλοι χαρακτηρίζουν ανώφελες τις παραπάνω απαγορεύσεις. Δεν εξαλείφουν, λένε, ούτε την –κατά παρέκκλιση– χρήση ούτε τις κακές συμπεριφορές, ενώ ροκανίζουν την εμπιστοσύνη προς τους ενηλίκους. Επειτα, με τους υπολογιστές και τα τάμπλετ στα σχολεία οι μαθητές απλώς περνούν σε άλλη οθόνη.
Οι γονείς κρίνονται σήμερα συνυπεύθυνοι για τις πράξεις των παιδιών τους. Κάποιοι αρνούνται επιθετικά την πραγματικότητα, άλλοι είναι σε σύγχυση σχετικά με την ορθότητα και το εύρος των ορίων. Να παρακολουθούν με GPS τη θέση των παιδιών τους, καταργώντας τον προσωπικό χώρο όπου εκείνα αυτοπροσδιορίζονται; Πόσο να περικόψουν από το πεδίο όπου ριζώνουν οι περισσότερες στιγμές τους; Θα είναι πιο ευτυχισμένα χωρίς δίκτυα ή περισσότερο απομονωμένα και δυστυχή; Φοβούνται οι γονείς την ανοησία που θα τα στιγματίσει για το υπόλοιπο της ζωής τους. Τρομάζουν που αυτά υπερπηδούν τις φραγές και σερφάρουν ανεξέλεγκτα όλη νύχτα. Στεναχωριούνται που, πλάσματα άγουρα, κάνουν ό,τι ακριβώς και οι ίδιοι: περνούν τη μέρα τους με τα μάτια καρφωμένα σε μια οθόνη. Ζουν σε μηδενική σύνδεση με τον τόπο και τη στιγμή, μακριά από το μοίρασμα διά ζώσης, τη συγκίνηση της εγγύτητας των σωμάτων, την εμπειρία των βλεμμάτων, τη χειροπιαστή ζέση της ζωής που καμιά φορά πληγώνει, όμως χαράσσει μονοπάτια στον κόσμο.
Καμιά από τις σκοτεινές περιόδους του παρελθόντος δεν προκάλεσε μια κρίση όπως η σημερινή στην ψυχική υγεία των εφήβων. Οι περισσότεροι ενήλικοι συμφωνούν πως πρέπει κάτι να γίνει, οι ανήλικοι βαδίζουν απροφύλακτοι μέσα στον χρόνο. Ομως δεν βρίσκουν εκείνο που θα έπληττε τη γοητεία των δικτύων, ειδικά όταν οι ίδιοι δεν τα έχουν αρνηθεί. Και δεν θα το κάνουν.