Η «Ζωή εν τάφω» φέρει τον υπότιτλο (από τον ίδιο τον συγγραφέα) «Το βιβλίο του πολέμου». Εχει μεταφραστεί σε δέκα γλώσσες, μεγάλες και μικρές, ενώ στη χώρα μας έχει έως σήμερα πουλήσει περισσότερα από 125.000 αντίτυπα. Είναι το κατεξοχήν «Long Seller» και όχι μόνο «Best Seller».
Οπως γράφει η Νίκη Λυκούργου στην πολύ πρόσφατη έκδοση (από την Εστία) των δύο πρώτων εκδοχών (1924, 1930) του μυθιστορήματος (πρώτη φορά παρουσιάζονται τώρα σε έναν τόμο), η «Ζωή» «αντιστέκεται σθεναρά στον χρόνο, χάρη στην αριστοτεχνική πραγμάτευση από τον συγγραφέα του ενός θέματος, τηρουμένων των αναλογιών, πάντοτε – και ιδίως στις μέρες μας εξαιρετικά επίκαιρου». Στη σκιά της Γάζας και της Ουκρανίας, το καταληκτικό σχόλιο είναι, δυστυχώς, πολύ καίριο…
Οι περισσότεροι γνωρίζουμε το μυθιστόρημα από την οριστική του έκδοση, αυτήν του 1955. Πλέον, με την πρόσφατη έκδοση της Εστίας, στα εκατοντάχρονα του βιβλίου, καθίστανται «ευπρόσιτα δύο δυσεύρετα πλέον κείμενα, όχι μόνον στους ειδικούς, αλλά και στους ενήμερους και υποψιασμένους φιλαναγνώστες».
Στο γεγονός αυτό συνετέλεσε η προσωπική εργασία της Ν. Λυκούργου πάνω στα «αρχειακά κατάλοιπα του συγγραφέα», καθώς και η «πολυετής προσωπική έρευνα σε εφημερίδες και περιοδικά της Μυτιλήνης και της Αθήνας.
Η «Ζωή εν τάφω» άρχισε να σχεδιάζεται μέσα στα χαρακώματα, στην προκάλυψη του Μοναστηριού της Σερβίας. Αποσπάσματά της δημοσιεύθηκαν σε διάφορα έντυπα από πολύ νωρίς. Ο συγγραφέας υπηρετούσε ως μάχιμος δεκανέας του 4ου Συντάγματος Πεζικού της Μεραρχίας Αρχιπελάγους στη γραμμή των πρόσω από τον Μάιο του 1917 έως τον Απρίλιο του επόμενου έτους.
Ολοκληρωμένο, το βιβλίο κυκλοφόρησε σε σαράντα δύο συνέχειες, από τον Απρίλιο του 1923 έως τον Ιανουάριο του 1924 στην εβδομαδιαία εφημερίδα της Μυτιλήνης «Καμπάνα», που εξέδιδε ο ίδιος ο συγγραφέας για λογαριασμό των συναδέλφων του εφέδρων αξιωματικών της Λέσβου.
«Φαίνεται», γράφει η Ν. Λυκούργου, «ότι, με βάση και τα αρχικά “σχεδιάσματα” του 1917, γράφτηκε διαμιάς στο πεντάμηνο μετά την αποστράτευση και την επιστροφή του Μυριβήλη στη Μυτιλήνη, δηλαδή από τον Νοέμβριο του 1922 και εξής». Δηλαδή, αμέσως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή (ο Μυριβήλης υπηρέτησε στο Εσκί Σεχίρ ως λοχίας).
Το βιβλίο κυκλοφορεί αυτοτελώς στη Μυτιλήνη την 1η Απριλίου του 1924. Δεν γνωρίζουμε σε πόσα αντίτυπα. Η υποδοχή ήταν αρχής εξαρχής ενθουσιώδης, πλην όμως σε έναν περιορισμένο κύκλο ανθρώπων της Λέσβου.
Θα χρειαστεί να έρθει η δεύτερη έκδοση, το 1930 στην Αθήνα, για να γίνει ευρύτερα γνωστό, όπως και ο δημιουργός του.
Το ενδιαφέρον εδώ είναι ότι σε αυτή τη δεύτερη έκδοση, το μυθιστόρημα είναι ξαναγραμμένο σχεδόν από την αρχή. «Ο κύκλος των αναμνήσεων», λέει ο ίδιος ο Μυριβήλης σε συνέντευξή του το 1930, «γέννησε κι άλλα κομμάτια».
Η συνέχεια αύριο.