Στο περίφημο δοκίμιό του «Η νύχτα της Γεθσημανής» (εκδ. Δωδώνη), ο Ουκρανός φιλόσοφος Λέων Σεστόφ (1866-1938) γράφει πως «η αγωνία του Ιησού θα βαστάξει ίσαμε το τέλος του κόσμου κι επομένως δεν πρέπει να κοιμηθούμε όλον αυτόν τον καιρό».
Η βασανιστική νύχτα στο Ορος των Ελαιών είναι κομβική στιγμή στην αφήγηση των Παθών. Θα μπορούσαν να έχουν γραφεί πολλά μουσικά έργα με αυτό το θέμα, παραδόξως υπάρχει μόνον ένα (που εμείς, τουλάχιστον, γνωρίζουμε) – και αυτό από έναν συνθέτη που, εντέλει, δεν θα το περιμέναμε: τον Μπετόβεν.
Γιατί το λέμε αυτό; Διότι ο κολοσσός αυτός της μουσικής συνέθεσε ελάχιστα θρησκευτικά έργα. Ναι, στο τέλος της ζωής του άφησε τη μνημειώδη Missa Solemnis, όμως ο Μπετόβεν έχει στο ενεργητικό του μόλις ένα ορατόριο: «Christus am Ölberge», δηλαδή «Ο Χριστός στο Ορος των Ελαιών», με αρίθμηση Op.85.
Η στήλη προτείνει το έργο σε μια πολύ πρόσφατη ερμηνεία και ηχογράφηση (του 2022), από την εταιρεία «φ». Ο Philippe Herrewghe διευθύνει τη χορωδία Collegium Vocale Gent και την Ορχήστρα Champs-Elysees, με σολίστ τους Sebastian Kohlepp (τενόρος), Eleanor Lyons (υψίφωνος) και Thomas Bauer (βαθύφωνος).
Ο Μπετόβεν συνθέτει το ορατόριο στην ωριμότητά του. Λίγο πριν έχει γράψει τη σπουδαία Φαντασία για πιάνο, σολίστ και ορχήστρα Op.80, τη συγκλονιστική εισαγωγή στον «Εγκμοντ» Op. 84, ενώ λίγο μετά τη μεγαλειώδη Εβδόμη Συμφωνία Op. 92. Να πούμε επίσης ότι η σύνθεση αυτή προκύπτει στον Μπετόβεν το 1803 (μέσα σε δεκαπέντε ημέρες – αν και θα επεξεργαστεί το έργο επί μία δεκαετία), όχι πολύ καιρό μετά τον βαρύ νευρικό κλονισμό που υπέστη (κυρίως εξαιτίας της κώφωσής του), σε βαθμό που σκέφτηκε ακόμα και την αυτοκτονία.
Στον καιρό του, το έργο δέχθηκε επικρίσεις: ακούστηκε περισσότερο «κοσμικό», οπερατικό, παρά θρησκευτικό. Αυτό, για τα δικά μας αυτιά σήμερα, δεν είναι απαραιτήτως κακό. Στον καιρό του Μπετόβεν, ο κόσμος αγνοούσε το αριστουργηματικό Ρέκβιεμ του Βέρντι, που είναι πέρα για πέρα οπερατικό.
Το ορατόριο αυτό θεωρείται από κριτικούς και μουσικολόγους έργο ήσσονος σημασίας για έναν Μπετόβεν. Λίγο άδικο: δεν είναι κουαρτέτο εγχόρδων, δεν είναι η Τρίτη Συμφωνία ή το Αυτοκρατορικό Κοντσέρτο, ωστόσο, αν ένας μουσουργός είναι σε θέση να καταγράψει μουσικά τους κραδασμούς της συνείδησης σε ώρα βαθιάς, υπαρξιακής αγωνίας, αυτός είναι ο Μπετόβεν. Ενας Μπετόβεν που είδε τον Ιησού σαν έναν ήρωα σε στιγμή ακραίας δοκιμασίας. Το αίσθημα αυτό, η ένταση και η συναισθηματική φόρτιση αναδεικνύονται μέσα από το έργο, καταλήγοντας σε μια λυτρωτική γαλήνη: ο Ιησούς αποδέχεται με όλο του το είναι το βάρος της αποστολής του. Τον Μπετόβεν δεν τον απασχολούν ο σταυρός και ο τάφος· τον «τρώει» η αντάρα βαθιά μέσα στα σωθικά του Θεανθρώπου.