Πώς χτίζεις ρίζες, ταυτότητες, σχέσεις, έργα; Πώς βάζεις τάξη στο χάος; Χαράσσοντας μια γραμμή, ζωτική όσο η ανάσα, που διαχωρίζει τα αναμεμειγμένα ύδατα, την αλήθεια από το ψέμα. Αυτή τη γραμμή στην επιφάνεια της λογικής και στο βάθος των ανθρώπινων συνειδήσεων απειλεί να θολώσει η καταιγιστική παραγωγή μη αληθών εικόνων, διαλόγων, δηλώσεων, πράξεων, ιστοριών. Δεν είναι ότι δεν σφραγίζονται οι μυριάδες ψεύτικοι λογαριασμοί στα κοινωνικά δίκτυα, τα κακόβουλα bots που διαχέουν τοξικά πολιτικά μηνύματα σε εκατομμύρια χρήστες. Δεν είναι ότι δεν διαψεύδονται deepfakes, ψεύτικα βίντεο και κατασκευασμένα ηχητικά κλιπ δημόσιων προσώπων, εν προκειμένω πολιτικών, εφόσον το 2024 είναι εκλογική χρονιά για περισσότερες από 50 χώρες στον κόσμο. Είναι ότι διαβρώνεται η εμπιστοσύνη των ανθρώπων σε αυτά που βλέπουν και ακούν, με συνέπεια να αμφιβάλλουν και μπρος στην καταφανή αλήθεια. Αυτή η σύγχυση, η ήττα του καθαρού πνεύματος, που χαρακτηρίζεται ως μια από τις μεγαλύτερες απειλές για τη δημοκρατία, διευκολύνει αυταρχικούς ηγέτες να χαρακτηρίσουν ψευδείς τις απολύτως γνήσιες πληροφορίες και να πείσουν.
Deepfakes εικόνας και ήχου που δίχασαν ψηφοφόρους ή υποκίνησαν εκρήξεις οργής και μίσους: χιλιάδες κάτοικοι του Νιου Χαμσάιρ ακούν στο τηλέφωνο τον Τζο Μπάιντεν να τους συμβουλεύει να μην ψηφίσουν στις προκριματικές εκλογές, διότι έτσι θα ενισχύσουν τον Τραμπ, να φυλάξουν την ψήφο τους για τον Νοέμβριο. Εκατομμύρια χρήστες των δικτύων ακούν τον Βρετανό ηγέτη των Εργατικών Κιρ Στάρμερ να «ξεμπροστιάζει» συνεργάτες του, τον δήμαρχο του Λονδίνου Σαντίκ Καν να καλεί τους πολίτες να συμμετάσχουν στις φιλοπαλαιστινιακές διαδηλώσεις και όχι στις εκδηλώσεις για την Ημέρα της Ανακωχής, τον Σλοβάκο αρχηγό της αντιπολίτευσης Μιχάλ Σιμέτσκα να στήνει με δημοσιογράφο νοθεία στην ψηφοφορία, βλέπουν τον πεθαμένο δικτάτορα Σουχάρτο να προτρέπει σε ψήφο υπέρ του συνεχιστή του, τη φιλοδυτική πρόεδρο της Μολδαβίας Μάια Σάντου να υποστηρίζει ρωσόφιλο κόμμα και να αναγγέλλει παραίτηση, μουσουλμάνα βουλευτή του εθνικιστικού κόμματος του Μπανγκλαντές να ποζάρει με μπικίνι, τον Αμερικανό βουλευτή Ρομπ Ουίτμαν, πρόεδρο της υποεπιτροπής Ενόπλων Υπηρεσιών της Βουλής των Αντιπροσώπων, να υπόσχεται στρατιωτική βοήθεια στην Ταϊβάν…
Τα deepfakes, το εύπεπτο φαντασμαγορικό ψέμα, ακόμη κι όταν δεν χειραγωγούν, διαβρώνουν την εμπιστοσύνη των ανθρώπων σε ό,τι ακούν και βλέπουν.
Καταθέτεις λίγα δευτερόλεπτα ομιλίας του ατόμου-στόχου και οδηγίες, και λαμβάνεις ένα απολύτως πειστικό ψεύτικο ηχητικό κλιπ. Εισάγεις την περιγραφή μιας σκηνής και εξάγεται ένα βίντεο τόσο ρεαλιστικό που δεν ξεχωρίζει από πραγματικό. Midjourney, Lumier, Sora, Voice Engine… Μικροί θεοί της πλαστής κοσμογονίας. Οι τεχνολογικοί κολοσσοί υποσχέθηκαν να αποκλείουν το κατασκευασμένο πολιτικό περιεχόμενο ή να το σηματοδοτούν με ψηφιακό υδατογράφημα. Ομως η προτεραιότητα του κέρδους με προκάλυμμα τη δημοκρατική απαίτηση να μην πληγεί η ελευθερία του λόγου και οι επί των τεχνικών λύσεων διχογνωμίες στομώνουν την αντίσταση – τα όπλα δείχνουν, ακούσια ή εκούσια, ατελή μπρος στον θηριώδη όγκο, την πολυπλοκότητα, την τελειότητα του πλαστού περιεχομένου.
Και εκείνοι που κινούν τα νήματα στον κυβερνοχώρο εγκλωβίζονται στην εξής αντίφαση. Από τη μια ρέπουν στη διάτρητη ασφάλεια, στην ελευθεριότητα· ο Μασκ επανέφερε λογαριασμούς σε αναστολή, χαλάρωσε μέτρα ασφαλείας, η Meta θα αποσύρει τρεις μήνες πριν από τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ το διαθέσιμο σε όλους εργαλείο εντοπισμού παραπληροφόρησης στο Facebook και το Instagram «διότι προκαλεί εσωτερική διαμάχη»· θα το αντικαταστήσει με άλλο μη προσβάσιμο σε όλους. Από την άλλη, ο φόβος ενός ψηφιακού Τσερνόμπιλ εξαιτίας της ανεξέλεγκτης ανάπτυξης της ΑΙ τους ωθεί (Σαμ Aλτμαν της OpenAI, Ελον Μασκ, Μουσταφά Σουλεϊμάν, πρώην της DeepMind και νυν CEO της Microsoft AI) να ζητήσουν θεσμικές παρεμβάσεις. Η αποκεντρωμένη αρχιτεκτονική του Διαδικτύου, κλειδί της ταυτότητάς του, άλλοτε επιχείρημα ενάντια σε εξωτερικές παρεμβάσεις, σήμερα έχει γίνει επιχείρημα για το αντίστροφο, τις ρυθμίσεις προστασίας, τη διακυβέρνηση του Διαδικτύου.
Ο βομβαρδισμός με κακόβουλες ή ανεύθυνες κατασκευές χειραγωγεί, σπέρνει την αμφιβολία, ωθεί την ανθρωπότητα σε στιγμές ζωής χωρίς όρια, δηλαδή χωρίς περίγραμμα, χωρίς όνομα. Αφαιρεί πολλή από την πλέξη του πεπερασμένου ιστορικού χρόνου. Φθείρει την ικανότητα των ανθρώπων να εκτιμούν, ανά πάσα στιγμή, το καθημερινό θαύμα του χειροπιαστού αληθινού κόσμου μας, του σκληρού και βίαιου και άδικου, αλλά και απροσμέτρητα συγκινητικού, αέναα αποκαλυπτικού.
