Το φαινόμενο της «καθαρευουσομανίας» ανθρώπων των ραδιοτηλεκάναλων ιδίως, που καταλήγει σε εκπομπή, κυριολεκτικά, ελληνικούρας και κακογλωσσίας είχε απασχολήσει τη στήλη πρόσφατα (28/4). l Οπου κακοποιοί κατά τα άλλα της ελληνικής περιλαμβάνουν στο λόγο τους γενικές διαιρετικές, πολλά μετά γενικής, και βιασμού, συντασσόμενα ρήματα και διάφορα άλλα μορφώσεως και καλλιεργείας δηλωτικά. l «Αλλά κι εσύ επίσης χρησιμοποιείς συχνά καθαρεύουσα», μου είπαν. l Ασφαλώς και χρησιμοποιώ – λ.χ. μόλις έγραψα «μορφώσεως και καλλιεργείας δηλωτικά». l Υπάρχει όμως διαφορά. l Η γλώσσα μου είναι μίξη λέξεων και εκφράσεων που προέρχονται συχνά από διαφορετικές φάσεις και μορφές της γλώσσας μας. l Από ένα σημείο και μετά του ήδη μακρύ βίου μου ήρθαν κι έδεσαν σε ένα ελπίζω όχι δυσάρεστο μίγμα η «λαϊκή» λαλιά της οικογένειας και του λαού όπου γεννήθηκα, η καθαρεύουσα που διδάχτηκα στο σχολείο, η λογιότερη των διαβασμάτων μου –ο «κόσμος» των βιβλίων, λογοτεχνίας ιδίως και ιστορίας–, η αργκώ που με δίδαξε η δια-τριβή των χρόνων, μερικές αρχαίες εκφράσεις ή λέξεις που μου έχουν «κάτσει»… l Προκύπτουν αυθόρμητα αυτά, ανάλογα με τη χροιά που θέλω να έχει αυτό που λέω: l ειρωνική, αιχμηρή, παιγνιώδη, επιθετική, απεγνωσμένη, διακριτική, αγοραία… l
Ευκαιρίας δοθείσης, μνημονεύω ιδιαίτερα κάτι που άκουσα ένα πρωινό l – μόλις είχα ξυπνήσει και μού ‘ρθε το ραδιόφωνο σφοντύλι: l Ψάχνω, έλεγε, στα λεξικά για αρχαίες και άγνωστες, νεκρές σήμερα, λέξεις για να τις βάζω στα κείμενά μου, και καλά «Μπαμπινιώτης στη νιοστή». l Εχω κι αν έχω αμαρτίες στην καμπούρα μου, αλλά, ήμαρτον, όχι και «Μπαμπινιώτης». l Οφείλω όμως στους καλοπροαίρετους μια εξήγηση: l Τέτοιες λέξεις τις έχω συναντήσει στα διαβάσματά μου, l με είχαν γοητεύσει και μου έμειναν, έγιναν με τον καιρό «κτήμα μου». l Αυθόρμητα βγαίνουν στο γραπτό μου, μετά με προβλημάτισε αν πρέπει, «αλλά γιατί όχι;» σκέφτηκα. l Φροντίζοντας ταυτόχρονα να γίνεται προσιτό το νόημά τους από τα συμφραζόμενα l – και στο κάτω κάτω γιατί να μη προγκάς κάποιον ν’ ανοίξει ένα λεξικό: l «Επταβόειος» ευαισθησία, ο γουρουνόπετσος. l «Κλασαυχενίζεται» ο Αλκιβιάδης, γράφει ο Πλούταρχος. l «Νεήλυδες», οι νεοφερμένοι. l Ο «ραδιο-βληχρός», που λέει αβασάνιστα στην εκπομπή του. l «Πρεπενδούλια» βυζαντινά, μας έδειχνε σε ψηφιδωτά ο αείμνηστος Στυλιανός Πελεκανίδης, καθηγητής βυζαντινής αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο. l
Να, προ καιρού διάβασα στην «Κ», σε επιστολή του Αναστάσιου Αγγ. Στέφου, αντιπροέδρου της Πανελλήνιας Ενωσης Φιλολόγων, μια λέξη που με σταμάτησε, με γοήτευσε, και θέλω να τη μοιραστώ με τους αναγνώστες του Υποβολείου: l «Απωρνέωσε», γράφει ο Απολλόδωρος στη «Βιβλιοθήκη» του, τους μεταμόρφωσε δηλαδή σε πουλιά. l (Ή και όρνια – με τη σημερινή έννοια, μ’ αρέσει να σκέφτομαι. l Ελληνικότατη διαδικασία). l Ο επιστολογράφος, με αφορμή τις φετινές ατελείωτες Αλκυονίδες Ημέρες, μας θύμισε το μυθικό ζεύγος Κύηξ (ο Γλάρος, στα αρχαία) και Αλκυών, ζεύγος ευτυχές αλλά και ασεβές, κατά τον Δία, διότι αποκαλούσαν ο ένας τον άλλο «Δία» και «Ηρα». l Γι’ αυτό τους μεταμόρφωσε σε πτηνά, τα γνωστά μας θαλασσοπούλια, l παραχωρώντας όμως μια σύντομη καλοκαιρία μέσα στο χειμώνα για να κλωσάει η Αλκυόνη τα αυγά της. l Απωρνέωσε! l Από + όρνεον, απορνέω το ρήμα. l
Στα λεξικά, που, ναι, είναι από τα πιο αγαπημένα μου βιβλία, καταφεύγω συχνά για να επιβεβαιώσω την ακριβή σημασία λέξεων ή, συνηθέστερα, το έτυμό τους. l Από πού και πώς προέκυψε μια λέξη που μου κίνησε το ενδιαφέρον – αυτό ήταν για μένα ένα διά βίου συναρπαστικό ταξίδι μέσα στον θεαματικό θησαυρό της γλώσσας μας. l Αλλοι πάλι θεωρούν ότι καμώνομαι τον «Μπαμπινιώτη στη νιοστή». l Οπως αγαπάτε.
