Υπάρχει μια λέξη που μόλις ακουστεί ενεργοποιεί όλα τα καταγγελτικά ανακλαστικά: παπαγαλία. Εδώ και χρόνια, συγκεντρώνει τα περισσότερα «ανάθεμα» για τα προβλήματα του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος. Και φέτος, τρίτη χρονιά της «ελληνικής PISA», οι μαθητές που εξετάστηκαν στη Νεοελληνική Γλώσσα και στα Μαθηματικά απέτυχαν. Σε τι απέτυχαν; Στο να μπορούν να επιβιώνουν, θα απαντούσαμε λακωνικά. Γιατί η PISA αξιολογεί τις γνώσεις και δεξιότητες που έχουν αποκτήσει οι 12χρονοι και 15χρονοι μαθητές, έτσι ώστε να μπορούν να αντιμετωπίσουν καταστάσεις της καθημερινής ζωής.
Χθες η «Κ» επανήλθε στο κρίσιμο θέμα (του Απόστολου Λακασά) καταγράφοντας στοιχεία από την έκθεση της επιστημονικής επιτροπής των εξετάσεων: ένα στα πέντε παιδιά κινδυνεύει να αποφοιτήσει λειτουργικά αναλφάβητο. Τι σημαίνει αυτό; Δεν κατανοεί με επάρκεια τον προφορικό και γραπτό λόγο, δεν διατυπώνει με σαφήνεια, δεν αναπτύσσει κριτική σκέψη, δεν εκμεταλλεύεται ευκαιρίες για βελτίωση των γνωστικών δεξιοτήτων του.
Είναι, άραγε, και πάλι, η παπαγαλία ο απόλυτος ένοχος; Μήπως στις δεκαετίες που μεσολάβησαν το πρόβλημα έχει εξελιχθεί, πλέον, σε πολυπαραγοντικό και δύσκολα διαχειρίσιμο; Ενας έφηβος που αδυνατεί να συγκροτήσει μια σκέψη, έναν συλλογισμό με αρχή, μέση και τέλος, είναι μόνον επειδή έχει μάθει να «παπαγαλίζει»; Επιπλέον, έμπειροι εκπαιδευτικοί συναινούν ότι τα παιδιά που εμφανίζουν μαθησιακή υστέρηση, και περιθωριοποιούνται από τη σχολική/κοινωνική δραστηριότητα, αναπτύσσουν, κατά κανόνα, και παραβατική συμπεριφορά.
Είναι απλό και κατανοητό στην τραγικότητά του: έφηβοι χωρίς τις λέξεις, χωρίς τη δυνατότητα να εκφράσουν σκέψεις και συναισθήματα, καταφεύγουν στη βία. Το έλλειμμα στη γλώσσα και στη λογική, η απουσία μιας αφηγηματικής ροής, ενός κώδικα επικοινωνίας, είναι, επί της ουσίας, πολιτιστική υστέρηση, η οποία –θα το επαναλαμβάνουμε σαν μάντρα– αποδυναμώνει τη δημοκρατία.
Ας απομακρυνθούμε λίγο από τη διαρκώς υπεύθυνη για όλα παπαγαλία και ας θέσουμε κι άλλα ερωτήματα. Οι γονείς, πώς και πόσο ασχολούμαστε, τι σχέσεις καλλιεργούμε με τα παιδιά μας; Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να μεταδώσουν γνώση και όχι πληροφορία; Η γνώση απαιτεί και επεξεργασία, καλλιεργεί δεξιότητες, έναν τρόπο ζωής. Από την άλλη, χωρίς το «φροντιστήριο» της οικογένειας, το σχολείο, από μόνο του, είναι αδύναμο. Ο αγώνας για τις λέξεις είναι πολυμέτωπος και απαραίτητος όσο και το οξυγόνο.
