Οι διαπιστώσεις γίνονται από πολλές πλευρές και είναι παντού οι ίδιες: ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα είναι το αδύναμο θεσμικό της πλαίσιο. Αυτό αναφέρεται στην πρόσφατη έκθεση του ΔΝΤ, αυτό τονίζεται σε όλες τις τοποθετήσεις αξιωματούχων της Ε.Ε., το ίδιο επισημαίνεται στα άρθρα των πιο σοβαρών αναλυτών. Στην πολύ ενδιαφέρουσα έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τίτλο «The Puzzle of the Missing Greek Exports» (Το Παζλ των Χαμένων Ελληνικών Εξαγωγών) που δημοσιοποιήθηκε την προηγούμενη εβδομάδα, εξηγούνται με σαφή τρόπο οι λόγοι για τους οποίους η Ελλάδα εξάγει κατά 30% λιγότερο από τις πραγματικές δυνατότητές της. Κατ’ αρχάς γίνεται αναφορά στα πλεονεκτήματα της χώρας: στο ότι ελέγχει το 16% της παγκόσμιας ναυτιλίας, ότι βρίσκεται στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων και στο επίκεντρο μιας από τις πιο πυκνές διεθνείς ναυτιλιακές γραμμές (Σουέζ και Μεσόγειος), γεγονός που την κάνει φυσική πύλη εμπορίου ανάμεσα στην Ασία και την Κεντρική Ευρώπη. Επισημαίνεται επίσης ότι, λόγω της συμμετοχής στην Ε.Ε., είναι μέλος της πιο πλούσιας εμπορικής περιοχής του πλανήτη, ότι η χώρα είναι προικισμένη με ήλιο, παραλίες και πλούσια κουλτούρα, που την καθιστούν κορυφαίο τουριστικό προορισμό.
Σύμφωνα με τους συντάκτες της έκθεσης, οι ελληνικές εξαγωγές με βάση τα διεθνή μέτρα αξιολόγησης έπρεπε να είναι κατά 1/3 υψηλότερης αξίας με βάση το ΑΕΠ, το μέγεθος των εμπορικών εταίρων της και τη γεωγραφική της θέση. Τι εμποδίζει την άνοδο των εξαγωγών σε αυτό το επίπεδο; Οι συντάκτες της έκθεσης είναι σαφείς: η έλλειψη σύγχρονου θεσμικού πλαισίου.
«Η ανταγωνιστικότητα μιας χώρας δεν μετριέται αποκλειστικά από την παραγωγικότητα της εργασίας και το εργασιακό κόστος ανά μονάδα προϊόντος. Εξαρτάται σημαντικά από τη λειτουργία της διοίκησης, το κράτος δικαίου, τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα, τη δυνατότητα εκπλήρωσης των συμβατικών υποχρεώσεων, την ευελιξία στην αγορά εργασίας, τις υποδομές ειδικά στον τομέα των μεταφορών, τις τελωνειακές διατυπώσεις και τη διαφάνεια στις διοικητικές διαδικασίες», τονίζεται.
Οι συντάκτες της εκτιμούν ότι οι διαρθρωτικές αλλαγές που θα βελτίωναν το θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα θα μπορούσαν να κλείσουν κατά το 1/2 ή ακόμη και κατά 3/4 το «ελληνικό εξαγωγικό κενό». Αντιστοίχως, στην πρόσφατη έκθεση του ΔΝΤ, για το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών, αναφέρεται ότι «το 2013 παρατηρήθηκε πλεόνασμα για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες. Ομως αυτό οφείλεται στην αύξηση του τουρισμού, στις εξαγωγές πετρελαιοειδών και στην εισροή κεφαλαίων από την Ε.Ε. Ωστόσο η εξαγωγική δραστηριότητα της Ελλάδας παραμένει γενικά αδύναμη και το μεγαλύτερο μέρος της προσαρμογής από το 2009 σε αυτόν τον τομέα οφείλεται στη μεγάλη μείωση των εισαγωγών. Οι εξαγωγές με εξαίρεση τον τουρισμό και τα πετρελαιοειδή (που αποτελούν τα 2/3 των εξαγωγών) υπολείπονται σημαντικά των άλλων χωρών της περιφέρειας της Ευρωζώνης». Στην έκθεση αναφέρονται ως αιτίες η μικρή προσαρμογή στις τιμές, οι περιορισμοί στη χρηματοδότηση και η αργή προώθηση των διαρθρωτικών αλλαγών.
Η δημοσιονομική προσαρμογή έχει γίνει. Οι διαρθρωτικές αλλαγές καθυστερούν γιατί προϋποθέτουν συγκρούσεις με ομάδες συμφερόντων, σχέδιο και επάρκεια στην εφαρμογή του. Αλλά όσο καθυστερούν τόσο μεγάλο τμήμα του πλούτου της χώρας θα μένει στα αζήτητα.