Aγνωστο πόσο μέλλον έχει, αν έχει καθόλου μέλλον, το ΠΑΣΟΚ, πάντως με κάθε ευκαιρία αποδεικνύει ότι βρίσκεται σε βαθιά κρίση, όχι πάντα εξαιτίας της ηγεσίας του ή των λαθών που εκείνη κάνει. Iσως το brand name είναι πια φθαρμένο, ενδεχομένως τα πρόσωπα δεν τραβάνε, πιθανώς οι καιροί δεν βοηθούν, μπορεί ο κόσμος να έχει αλλοτριωθεί ακόμη περισσότερο τα τελευταία χρόνια και να δυσκολεύεται (ή να μη θέλει) να δει την πραγματικότητα. Oσα έγιναν στις εκδηλώσεις για τα 40 χρόνια του ΠΑΣΟΚ, σε συνδυασμό με την παρακμή του κόμματος, είναι ενδεικτικά αυτής της πραγματικότητας, ασχέτως ευθυνών. Απλώς, τα πράγματα έχουν αλλάξει ριζικά, είτε αυτό γίνεται αντιληπτό είτε όχι.
Δεν είπαν γενικά ανοησίες στις ομιλίες τους, ούτε ο Γιώργος Παπανδρέου ούτε ο Ευάγγελος Βενιζέλος, ο καθένας από τη δική του σκοπιά και για τον δικό του λόγο. Εχει όμως σημασία η απομόνωση ενός μέρους της ομιλίας του πρώτου για τη συνέχεια του παρόντος πονήματος. Είπε λοιπόν, μεταξύ άλλων, ο Γ. Παπανδρέου: «Αν σήμερα υπάρχει ένα κοινό χαρακτηριστικό με τις δεκαετίες του ’50, του ’60 και του ’70, δεν είναι άλλο από τη μάχη απέναντι στην εξάρτηση της χώρας. Τότε, από τα ανάκτορα και τις ξένες δυνάμεις, ακόμη και τη βία μιας δικτατορίας. Σήμερα, από τα πάσης φύσεως κατεστημένα, εντός και εκτός Ελλάδας, που δημιούργησαν δομές εξάρτησης μέσα από το πελατειακό κράτος».
Πολύπλοκη η διατύπωση, χαρακτηριστική του ανδρός, αλλά η αλήθεια είναι αρκετά διαφορετική, όπως είναι πολύ διαφορετική επίσης η σημερινή εποχή από τις εποχές του ’50, του ’60 και του ’70. Γι’ αυτό και διαφορετικό θα ήταν το ΠΑΣΟΚ αν επρόκειτο να ιδρυθεί σήμερα, πάλι από τον Ανδρέα Παπανδρέου. Η εσωτερική κατάσταση της χώρας τότε ήταν διαμορφωμένη από τον διχασμό, τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον Εμφύλιο και τον Ψυχρό Πόλεμο, ενώ οι ιδεολογίες είχαν διαχωριστικές γραμμές μεταξύ τους. Αυτό δεν συμβαίνει σήμερα. Από την άλλη πλευρά, οι πελατειακές σχέσεις παίζουν καθοριστικό ρόλο στην πολιτική και κοινωνική ζωή από τη σύσταση του ελληνικού κράτους μέχρι σήμερα, γιατί ποτέ δεν λειτούργησαν στοιχειωδώς οι νόμοι και οι θεσμοί. Το ΠΑΣΟΚ μάλιστα προσαρμόστηκε άμεσα και ενίσχυσε ακόμη περισσότερο τα σχετικά ήθη και ένα σημαντικό μέρος των λαϊκών αντιδράσεων σήμερα προέρχεται από την αδυναμία των κομμάτων να ανταποκριθούν σε λαϊκές πιέσεις για τη διατήρηση των πελατειακών σχέσεων. Η άλλη αλήθεια είναι ότι η Ελλάδα ήταν εξαρτημένη χώρα από τη σύστασή της, και συνεχίζει να είναι. Καλώς ή κακώς, αναζητούσε πάντα εξωτερικούς προστάτες και ευτυχώς έβρισκε. Αντίθετα, όποτε δεν είχε προστασία, δεινοπάθησε. Αυτό το ήξεραν πολύ καλά ηγέτες όπως ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. Ωσπου έφτασε η στιγμή να απεμπολήσει αυτοβούλως κυριαρχικά δικαιώματα με την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Αυτό βέβαια είναι άλλο από τα λεγόμενα «κατεστημένα». Ομως η αλληλοεξάρτηση είναι πλέον δεδομένη για τις χώρες όλου του κόσμου, ακόμη και για τις μεγάλες. Ακριβώς επειδή υπάρχει αυτή η αλληλοεξάρτηση, από την οποία δεν μπορεί να ξεφύγει καμία, επιχειρείται η «τιμωρία» της Ρωσίας με κυρώσεις, οι οποίες θα πλήξουν φυσικά και τους «τιμωρούς».
Με λίγα λόγια, όσοι προβάλλουν σήμερα την ανεξαρτησία της χώρας ως επιθυμητό στόχο περπατούν στα σύννεφα.