Γενική κατήφεια κι αυτό το αίσθημα της κινούμενης άμμου που διαρκώς επιστρέφει την τελευταία πενταετία. Αποσταθεροποίηση ζωής και ψυχής. Ο,τι αποκαλούσε ο καθένας «κανονικότητα» έχει διαταραχθεί, αν δεν έχει απολύτως ανατραπεί, το στρίμωγμα δεν είναι μόνο οικονομικό, επιδεινώνεται από την απουσία προσανατολισμού, την ανασφάλεια, την πολιτική σύγχυση, την αυξανόμενη επιθετικότητα του πλούτου, την εξάπλωση της φτώχειας, όχι μόνο της εμφανούς αλλά και της αφανούς, εκείνης που προσπαθεί να καλυφθεί πίσω από τεχνάσματα και σιωπηλή παραδοχή της «κατάστασης».
Μέσα στην πενταετία της κρίσης, των εντάσεων, της επιθετικότητας και των ποικίλων οιμωγών, της βίας, της διχόνοιας και της μη ανοχής, είδαμε το κοινό να πολλαπλασιάζεται. Ποιο κοινό; Των παραστάσεων, των κάθε μορφής, διαλέξεων, συναντήσεων με συγγραφείς, παρουσιάσεων βιβλίων, ομιλιών. Δεν ήταν μόνο sold out οι έξι παραστάσεις του Πίτερ Μπρουκ με την «Κοιλάδα των εκπλήξεων» στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά· το αδιαχώρητο είναι κοινός τόπος. Είτε πρόκειται για τον Πολ Οστερ στη Στέγη Γραμμάτων είτε πρόκειται για την «Αθήνα του ’60» στην Ελληνοαμερικανική Ενωση. Στην πόλη, κάθε βράδυ, υπάρχει ποικιλία εκδηλώσεων και κάθε μία έχει το κοινό της.
Η διαρκής έκπληξη για τον «τόσο κόσμο» επανέρχεται συχνά ως θέμα συζήτησης από ανθρώπους που κινούνται σε αυτούς τους χώρους. Μαζί και οι πιθανές εξηγήσεις, όπως, για παράδειγμα, ότι αυξήθηκε κατακόρυφα ο αριθμός των μεσήλικων συνταξιούχων· όσων έσπευσαν να αποσυρθούν ή αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν πρόωρα την εργασία τους λόγω της κρίσης. Γυναίκες (κυρίως) και άντρες από 55 έως 65 χρόνων, με ελεύθερο χρόνο.
Θα είχε ενδιαφέρον μια έρευνα με τα ηλικιακά χαρακτηριστικά, τα επαγγέλματα, και άλλα προσδιοριστικά των ανθρώπων που γεμίζουν ασφυκτικά αίθουσες συναυλιών, θεάτρων, χώρων, εν γένει, πολιτισμού. Οσο αυξάνεται η εξωτερική βοή, η πίεση, η ένταση, τόσο αναζητάει κανείς έναν εσωτερικό τόπο ψυχικού ανεφοδιασμού και αναστοχασμού.
Η πρόσφατη εμπειρία με την «Κοιλάδα των εκπλήξεων» του Π. Μπρουκ ενισχύει αυτήν τη σκέψη. Μια παράσταση ακραίας λιτότητας· ένα έργο που αναφέρεται στο ασυνήθιστο νευρολογικό φαινόμενο της συναισθησίας (ανάμειξης των αισθήσεων – όταν, για παράδειγμα, ένας ήχος γεννά την εντύπωση ενός χρώματος ή μιας γεύσης)· ένα έργο που επιχειρεί να διερευνήσει την ανθρώπινη ζωή μέσα από τους δαιδάλους του εγκεφάλου. Τρεις ηθοποιοί, δυο μουσικοί, χωρίς σκηνικά και κοστούμια (ένα τραπέζι και δυο καρέκλες), γυμνότητα της εικόνας και πυκνότητα του περιεχομένου σε απόλυτα μεγέθη. Θεατές που έβλεπαν για πρώτη φορά παράσταση του Π. Μπρουκ, έγιναν «συγκάτοικοι» του κόσμου του, δεν ένιωσαν αμηχανία μέσα σε αυτήν την ντελικάτη απλότητα της αφήγησής του.
Σύμφωνοι. Ο Μπρουκ είναι ένας μεγάλος δημιουργός, ένας μάγος της θεατρικής τέχνης. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Η «Κοιλάδα των εκπλήξεων» στάλαξε ποίηση (δανεισμένη από τον Πέρση Φαρίντ Ουντίν Ατάρ), λέξεις που ανακαλούσαν αναμνήσεις, την οδύνη ενός ανθρώπου – φαινομένου, με τερατώδη μνήμη που δεν μπορεί να ξεχάσει. Γεύτηκαν ουσία οι θεατές. Συμμερίστηκαν τον στίχο που έλεγε «ακόμη κι αν ο κόσμος καταστραφεί ξαφνικά, μην αρνηθείς την ύπαρξη ενός κόκκου άμμου». Κι αν δεν απάντησαν στο ερώτημα «πώς θα προχωρήσει ένας άνθρωπος μέσα στην εμβροντησία που τον κυριεύει;», δεν έχει σημασία. Το βήμα έγινε. Το ερώτημα έχει ήδη τεθεί, συμπορευόμαστε.