Μάντης, σοφός ή ο γηραιότερος, κάποιος πλουσιότερος σε πνευματικά προικιά, αναλάμβανε από τις πρώτες οργανωμένες κοινωνίες να νουθετεί, καταλαγιάζοντας τα πάθη. Αλλάζουν οι χαρακτήρες των ανθρώπων; Πότε δεν υπήρχαν δεισιδαίμονες, δολοπλόκοι, αλαζόνες, χρηστοί, ταπεινοί, ηρωικοί, δουλοπρεπείς, προδότες – όλοι υπηρετούντες στο ίδιο σύνολο; Μην πάμε μακριά, αρκεί ώς τα Ομηρικά Επη. Στο μωσαϊκό των πρωταγωνιστών οι αντιφάσεις, οι εκρήξεις λόγου και ψυχής είναι δείγματα γραφής παντοτινά επίκαιρα. Η κόντρα του αρχιβασιλέα Αγαμέμνονα με τον πρώτο των πρώτων Αχιλλέα θέτει σε κίνδυνο κοινό στόχο: την άλωση της Τροίας. Ο εκ Πύλου Νέστωρ, σοφός γέρων του στρατοπέδου, έκανε υπερωρίες στην έντεχνη γεφυροποιία. Οταν οι Αχαιοί έπαιρναν ανάσα από τις μάχες, αρπάζονταν μεταξύ τους· τότε ο νηφάλιος Νέστωρ τούς ημέρευε. Με τη συνδρομή του αρχετύπου της πονηριάς Οδυσσέα και του γιγάντιου Αίαντα του Τελαμώνιου η ομάδα έδειχνε ανίκητη ακόμα και γι’ αυτόν τον Εκτορα.
Σημειώνω την αιρετική (;) ερμηνεία του Κώστα Βάρναλη για τον πρώτο των Τρώων: «Από όλους τους ήρωες της Ιλιάδας, ο Εκτορας στέκεται σε ανώτερο ηθικό επίπεδο. Δίπλα στην ορμητική νεότητα και την πεισματική σκληρότητα του Αχιλλέα, ο Εκτορας εξυψώνεται σαν υπόδειγμα αρετής, δικαιοσύνης και στοργής. Σέβεται και αυτή την Ελένη, την υπαίτια των δεινοπαθημάτων της πατρίδας του». Στις υπώρειες των αρχηγών απαντούν –παντού και πάντα– οι λαϊκοί ασεβείς που δεν καταπίνουν τις σκέψεις τους. Ο Θερσίτης, έσχατος των Αχαιών, ξεμπροστιάζει μπροστά σε όλους τον Αγαμέμνονα, διεκδικώντας επίδομα άγνοιας κινδύνου. Και μην ξεχνάμε τον Στέντορα, γεννήτορα των επαγγελματιών της φωνασκίας και του μετέπειτα επικοινωνιακού τζόγου.
Τι δεν άλλαξε; Οι άνθρωποι των μαζών, λησμονάμε ότι πίσω από θεσμούς, διαβουλεύσεις και φραστικά λικνίσματα κρύβονται, με λεοντή ηγέτη, σάρκινα όντα, άτομα με εμμονές, μίση, συμπάθειες, ανεπάρκειες, κακότροποι, κοντόφθαλμοι. Λησμονάμε ότι ο δρόμος προς την εξουσία ήταν στρωμένος με παζάρια, παλινωδίες, φανφάρες, εξαρτήσεις. Εξωραΐζοντας τις αρετές των ηγετών αμασητί, αδικούμε αυτούς και τη φρόνησή μας. Μη λησμονάμε, εάν συμφωνούμε ότι η Ιστορία δεν σβήνει τα χνάρια της. Οπως εμείς, αναγνωρίζοντας γενναίως τα κουσούρια που μας άφησαν 400 χρόνια σκλαβιάς, δηλώνουμε περήφανοι ως Ελληνες. Ετσι, εταίροι μας φέρουν μικρόβιο άλλων, σαφώς ολιγότερον πνευματικών, μεγαλείων. Γερμανία, Γαλλία, Ισπανία, Πορτογαλία, Ολλανδία κ.ά., για να μην αναφέρουμε την κραταιοτέρα Βρετανία, υπήρξαν αυτοκρατορίες και αποικιοκρατικές υπερδυνάμεις. Το ελληνικό χρέος, που ίσως εξελιχθεί σε έπος, δεν είναι ο «δούρειος ίππος», η πιο ύπουλη απειλή της σπαρασσόμενης ευρωπαϊκής οικογένειας. Ηταν το δένδρο για να χαθεί το δάσος. Εκεί όπου κρύβονται κατ’ όνομα ηγέτες, σκιές προκατόχων τους, και το φάντασμα που τρομάζει μόνον όσους αγωνιούν αφιλοκερδώς για το αύριο της Ε.Ε.