Την ιστοριούλα τη διέσωσε στις «Εκλογές» του ο Ιωάννης Στοβαίος, Μακεδόνας συγγραφέας του 5ου αιώνα μ.Χ. Κι έχει τη χάρη της, όπως όλες με ήρωα τον Διογένη τον Κυνικό. Πρώτα το αρχαίο κείμενο: «Διογένους. Αστρολόγου δε τινος κατ’ αγοράν επιδεικνύντος έν τινι πινακίω καταγράφους τους αστέρας, και φάσκοντος ότι ούτοί εισιν οι πλανώμενοι των αστέρων, επακούσας, Μη ψεύδου, είπεν, ω εταίρε· ου γαρ ούτοί εισιν οι πλανώμενοι, αλλ’ ούτοι, δείξας αυτώ τους παρακαθεζομένους».
Η μετάφραση τώρα, του Νίκου Τούση, από το βιβλίο «Διογένης ο Κυνικός» (Εξάντας, 2001): «Κάποτε ένας αστρονόμος έδειχνε στην αγορά μια πλάκα πάνω στην οποία υπήρχε ένα σχεδιάγραμμα των αστέρων και έλεγε ποιοι είναι οι πλανώμενοι. Ακούγοντάς τον ο Διογένης, είπε: “Μη λες ψέματα, φίλε. Δεν είναι αυτοί οι πλανώμενοι, αλλά τούτοι εδώ”. Και του έδειξε τους παριστάμενους». Δύσπιστος ο φιλόσοφος με τον σχεδιαστή των ουρανών, δεν διστάζει να ειρωνευτεί καταπρόσωπο -όπως το συνήθιζε άλλωστε, σαν ελεύθερος άνθρωπος που ήταν- και αυτόν και τους θεατοακροατές του. Οξύνει δε το σαρκασμό του παίζοντας με τη λέξη «πλανώμενοι» και τις δύο εδώ (από τις τέσσερις-πέντε) σημασίες του ρήματος «πλανώμαι», που διατηρούνται και στη σημερινή χρήση (πλανιέμαι στην ξενιτιά / πλανώμαι πλάνην οικτράν), τις αναδεικνύουμε ωστόσο με ακόμα μεγαλύτερη σαφήνεια προσφεύγοντας στις εξαιρετικές υπηρεσίες που προσφέρουν στην ελληνική γλώσσα οι προθέσεις.
«Πλανώμενοι» είναι οι περιπλανώμενοι (εξού και οι πλάνητες ή πλανήτες αστέρες), είναι όμως και οι παραπλανώμενοι ή αποπλανώμενοι – οι εξαπατώμενοι. Ο Διογένης λοιπόν θεωρεί τον αστρονόμο απατεώνα, «πλανολόγο» στα αρχαία (ο εξαπατών διά λόγων), και τον αντιμετωπίζει σαν «πλανοτρόπος» (ο τρέπων σε φυγή την πλάνη). Ξέρουμε άλλωστε και από άλλη ιστορία, καταγεγραμμένη από τον Διογένη Λαέρτιο, ότι δυσφορούσε με τη «μετεωρολογία». Αποδίδω: «Μιλούσε κάποιος για τα ουράνια σώματα και ακούγοντάς τον ο Διογένης τού είπε: “Μπα! Και πότε μας ήρθες από τον ουρανό;”» Εκτός από άνθρωπο δηλαδή, ζητούσε και αυτόπτη μάρτυρα.
Αν έτσι φερόταν ο Διογένης στους αστρολογούντες του καιρού του, εύκολα φανταζόμαστε προς ποια κατεύθυνση θα εξαπέλυε το φημισμένο φανάρι του αν τύχαινε να βρεθεί, θαύμα θαυμάτων, μπροστά σε μια τηλεοπτική συσκευή και άκουγε κάποιον (ή κάποιαν) ειδικό της περιπλάνησης των αστεριών στο στερέωμα και, παρεμπιπτόντως, της παραπλάνησης ενηλίκων. Αν άκουγε δηλαδή έναν αστρολόγο, χωμένο μέσα στο κουτί, να προμαντεύει τη μοίρα των ανθρώπων, μαζικά, με βάση «των άστρων τις μακρινές επιρροές» και τα ζώδια.
Ευτυχώς για τη δική μου τηλεόραση, κρατούσα στα χέρια μου ένα υπόλοιπο μολυβιού και όχι φανάρι όταν άκουσα πως οι έρευνες του ΣΔΟΕ αποκάλυψαν ότι κάποιος αστρολόγος (διάσημος, του κουτιού) είχε αποφύγει να δηλώσει στην εφορία τα κέρδη μιας δεκαετίας, ύψους 1.275.062 ευρώ. Για να το κάνουμε λιανά, πολλαπλασιάζουμε επί 340 (έτσι δεν συνηθίζαμε μια φορά κι έναν καιρό, όταν ίσχυε ακόμα αυτή η αναλογία;), οπότε προκύπτουν 433.521.080 δραχμές, κάτι λιγότερο από μισό δισεκατομμύριο δηλαδή. Είχε βέβαια καλή συντροφιά ο αστέρας μας, έτσι όπως περιπλανιόταν στα ουράνια της ευτυχίας και της δόξας με μεγάλη ταχύτητα φοροδιαφυγής: γιατρούς, δικηγόρους, πολιτικούς μηχανικούς, αγρότες, ακόμα και μια υπάλληλο ΔΕΚΟ με έσοδα 2,19 εκατ. ευρώ σε μια προφανώς πολύ κοπιώδη δωδεκαετία.
Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι όλοι αυτοί είχαν απευθυνθεί εκατό φορές έκαστος στον αστρολόγο μας και τον είχαν χρυσοπληρώσει για να τους αποκαλύψει σε ποιον αριθμό του Εθνικού Λαχείου να ποντάρουν, ποιον Τζόκερ να διαλέξουν και τι να παίξουν το Ολυμπιακός – Παναθηναϊκός, άσσο, διπλό ή ασσόδυο. Είναι όμως προφανές πως η υπόθεση αυτή δεν στέκει. Διότι αν ο αστρολόγος ήταν τόσο ικανός, δεν θα παρέδιδε τα κλειδιά του παραδείσου σε κανέναν, όποια αμοιβή κι αν του έταζε. Και φυσικά θα προστάτευε τον εαυτούλη του, μαντεύοντας ότι μια μέρα των ημερών θα τον κάνουν τσακωτό.
Αλλά, όπως πάντα, το πρόβλημα δεν περιορίζεται σε όποιον πουλάει γνώση του μέλλοντος ή οτιδήποτε άλλο παραμυθένιο και κραυγαλέα ανορθολογικό. Το πρόβλημα είναι οι αναρίθμητοι πρόθυμοι (όλων των τάξεων και κάθε μορφωτικής βαθμίδας) να αγοράσουν υπηρεσίες αυτής της στάθμης. Δεκάδες και δεκάδες έμποροι των ουρανίων μυστικών, αλλά και της χαρτομαντείας, του καφέ (η αγορά αναμένει με αγωνία τους ειδικευμένους αναγνώστες και μεταφραστές του φρέντο), της τεϊομαντείας και της πάσης οιωνοσκοπίας, αλλά και δεκάδες έμποροι κάθε είδους ελπίδας (από αντικαρκινικά φάρμακα μέχρι άμεση πρόσληψη ή πλούσιο γάμο), λύνουν δίχως κόπο το βιοποριστικό τους πρόβλημα εκμεταλλευόμενοι τη μεγάλης εξάπλωσης αφέλεια· την ευπιστία· την ανάγκη κάποτε, που ξέρουμε ότι παγιδεύει τας φρένας.
Συνηθίζουμε να λέμε, τσιτάροντας τον Αντόρνο, πως η αστρολογία είναι η μεταφυσική των ανοήτων. Και να προσθέτουμε ότι ειδικά σε περιόδους κρίσης, ανασφάλειας, γενικευμένου φόβου για το σήμερα και για το αύριο, μαζικοποιείται ο έρωτας για τον ανορθολογισμό, και τον παραλογισμό ακόμα, η δε μοιρολατρεία αποκτά γνωρίσματα κυρίαρχης θρησκείας. Τότε ακριβώς αποκτούν ισχύ οι κάθε λογής προφήτες. Αφενός οι μικροί, όσοι «προβλέπουν» το ατομικό μέλλον όποιου απευθύνεται στο μαντικό τους χάρισμα, επικυρωμένο από τη θέση τους στα κανάλια ή στα περιοδικά και τις εφημερίδες. Και αφετέρου οι μεγάλοι, που καταπιάνονται με τα γενικά· αυτοί που αναγγέλλουν τις μονές μέρες την καταστροφή του ελληνισμού (ή και του κόσμου όλου), τις δε ζυγές τη σύσταση της πέμπτης ή έκτης Ελληνικής Αυτοκρατορίας. Την Κυριακή αναπαύονται, σαν μικροθεοί που νιώθουν.
Υπάρχουν βέβαια τρόποι για να λυθούν αυτά τα μάγια. Εναν -χειρωνακτικό, όχι πνευματικό ή πολιτικό- τον πρότεινε ο καυστικός Λουκίλλιος, τον 1ο αιώνα μ.Χ., έχοντας μάλλον την αρένα στο μυαλό του. Δεν τον συνιστώ φυσικά. Τον μεταφράζω εδώ απλώς για φιλολογικούς λόγους: «Oλοι, μα όλοι όσοι ωροσκοπούν τον Aρη μελετώντας / και τον Kρόνο, τ’ αξίζουν το ματσούκι τους. / A, δεν θα αργήσω, θα τους δω καλά να το μαθαίνουν / τι κάνει ο ταύρος και τι δύναται ο λέων». Εμ, ακόμα και οι λάτρεις του ορθού λόγου τρελαίνονται καμιά φορά.