Τα μνημόνια προώθησαν κυβερνητικά μέτρα, που υποτίθεται ότι θα ανόρθωναν σε μακρόπνοη προοπτική τα δημοσιονομικά πράγματα, θα μεταρρύθμιζαν τους κρατικούς θεσμούς και θα βελτίωναν τη διεθνή ανταγωνιστικότητα της παραγωγικής οικονομίας. Επιδιώχθηκε δηλαδή, πέραν της περικοπής των ελλειμμάτων, η δημιουργία δομών διοίκησης. Σε αυτό το πλαίσιο, τα κράτη του ευρώ έδωσαν στη χώρα μας νέα δάνεια ύψους 300 δισ. ευρώ, σχεδόν. Κατά το έλασσον μέρος τους για να συγκρατήσει η πολιτική τάξη το ελληνικό κράτος κοντά στον μέσο ευρωπαϊκό όρο. Η συμφωνία ήταν πως η Ελλάδα για όσο καιρό δεν θα αναζητούσε κεφάλαια στις ανοικτές αγορές, θα έβρισκε την ευκαιρία να μεταρρυθμιστεί, αλλά δεν τηρήθηκε.
Οι εισηγητές των ευρωπαϊκών προγραμμάτων (πολιτικοί και τεχνοκράτες) φιλοδόξησαν να ιάσουν αδυναμίες που είχαν καταγραφεί πολύ πριν ξεσπάσει η παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση. Eναντι αυτού του στόχου, οι μεγαλοστομίες των μεγαλοστελεχών ευρωπαϊκών θεσμών δείχνουν ότι η Ευρώπη δεν θέλει να καταλάβει το ουσιώδες λάθος που έχει διαπράξει στην Ελλάδα.
Γιατί τα μνημόνια δεν άλλαξαν τη χώρα. Ενα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού πιστεύει ακόμη σήμερα ότι είναι στο χέρι κάποιας «καλής κυβέρνησης» να διατάξει την επιστροφή όσων του «πήραν τα μνημόνια». Προφανώς μέσω νέων κρατικών πολιτικών με «κοινωνικά κριτήρια» και υποχρεώσεις για την «εργοδοσία». Είναι προφανές ότι από τη θετική κληρονομιά των μνημονίων δεν θα μείνουν σπουδαία πράγματα εάν δεν φυσήξει συντόμως άνεμος σαρωτικής μεταρρύθμισης. Η επιτυχής τιθάσευση του κρατικού ελλείμματος στηρίζεται σε ανελέητους φόρους. Τα πρωτογενή πλεονάσματα του 3,5% στηρίζονται σε έναν τυχάρπαστο συμβιβασμό μεταξύ εξουσιολάγνων βολονταριστών της εξουσίας και απηυδισμένων γραφειοκρατών των Βρυξελλών προθύμων να σπρώξουν κάτω από τον ευρωπαϊκό τάπητα τη συμφορά του καταστροφικού 2015.
Καμία δημοκρατική πλειοψηφία δεν μπορεί να στηριχθεί στην υπερφορολόγηση του ίδιου πάντοτε μέρους του πληθυσμού. Η αποδοχή της «δίκαιης φοροδιαφυγής», η προτίμηση στην ανασφάλιστη «μαύρη» εργασία, η συστηματική «μετανάστευση εκπαιδευμένου ανθρώπινου δυναμικού», η καχυποψία των «φυγάδων του κεφαλαίου», η συντήρηση «αργούντων δικαστηρίων» είναι στοιχεία της ανισορροπίας που θα χαρακτηρίσει τους επόμενους μήνες.
Τα μνημόνια αφήνουν πίσω τους ένα μισοδιαλυμένο κράτος. Κάποια τμήματα της κρατικής μηχανής βελτίωσαν τη λειτουργία τους. Ολο το υπόλοιπο κράτος όμως δυσλειτουργεί, επειδή οι περικοπές δεν έγιναν κατόπιν ορθολογικής επανεξέτασης του κόστους και κυρίως του τρόπου λειτουργίας. Στην υγεία, στις υποδομές, στην παιδεία, οι κρατικές δομές καταρρέουν συστηματικά, λόγω της απρογραμμάτιστης περικοπής των δημοσίων επενδύσεων.
Τα μνημόνια δεν έπεισαν τον πληθυσμό για την πρωταρχική σημασία βελτίωσης της αποτελεσματικότητάς του στην παραγωγή. Συντηρείται η πολιτική εχθρότητα έναντι της επιχειρηματικότητας που θα στηριχθεί σε αυτόχθονα κεφάλαια – μόνον αυτά μπορούν να στηρίξουν τη ραγδαία ανάκαμψη. Χρειάζονται κίνητρα ταχείας απόδοσης, ριζοσπαστική αλλαγή νοοτροπίας στη διοίκηση, άμεση απελευθέρωση κίνησης κεφαλαίων και νομική διασφάλιση για την επιστροφή κεφαλαίων που έφυγαν (ειδικά το 2015) και φωλιάζουν στην ασφάλεια των τραπεζικών λογαριασμών του ευρωσυστήματος. Ολα αυτά, αγνοούνται επιδεικτικά στο συμφωνηθέν «τέταρτο» μνημόνιο.
Δυστυχώς, τα μνημόνια δεν μας έμαθαν να κρίνουμε αυστηρά αλλά και ρεαλιστικά τις προοπτικές μας, να βλέπουμε γρήγορα τα σημάδια κρίσης στην περιφερειακή και διεθνή συγκυρία και, κυρίως, να τιμωρούμε αυστηρά το ψέμα και τον διχασμό. Κυρίως, όμως, τα μνημόνια δεν μας έμαθαν να στηριζόμαστε στις δυνάμεις μας.