Ερωτήματα και αμφιβολίες. Αυτά προκαλούσαν οι ήρωες που γεννούσε η φαντασία του Αμερικανού συγγραφέα κόμικς Σταν Λι και έπαιρναν ζωή στις σελίδες των κόμικς της Marvel. Ποιος θα ήταν ο Σπάιντερμαν χωρίς τις προσωπικές του ενοχές; Είναι σίγουρα με τους καλούς ο Χουλκ; Πως γίνεται και ένας εγωπαθής εκατομμυριούχος που πουλούσε όπλα να βάζει τη στολή του Αϊρονμαν; Πόσο ψυχικά ασταθής είναι ο μοναχικός Γούλβεριν όταν δεν βρίσκεται ανάμεσα στους X-Men;
Οι χαρακτήρες του Σταν Λι, που πέθανε την περασμένη Δευτέρα σε ηλικία 96 ετών, δεν είχαν μόνο κοστούμια και υπερδυνάμεις, αλλά ήταν γεμάτοι ψεγάδια. Υπέφεραν από κατάθλιψη, ήταν κοινωνικά απομονωμένοι, σκοτεινοί, εγωκεντρικοί, γεμάτοι αδυναμίες πίσω από τη μάσκα τους. Μαζί τους οι βεβαιότητες ήταν σαν το σώμα του Μίστερ Φαντάστικ: καμωμένες από λάστιχο. Γι’ αυτό όμως οι ήρωές του έγιναν διαχρονικοί. Ηταν φτιαγμένοι από ανθρώπινο υλικό.
Οι ήρωες του σημάδεψαν τη βιομηχανία των κόμικς και διέσωσαν τον κόσμο του φανταστικού από την απαξίωση τη δεκαετία του ’60. Η αναβίωσή τους μέσα από τον κινηματογράφο και η μεγάλη τους αποδοχή απέφεραν εκατομμύρια δολάρια στα μεγάλα στούντιο του Χόλιγουντ και καθιέρωσαν τον μεγάλο παραμυθά σε ένα ευρύτερο κοινό. Οι cameo εμφανίσεις του έγιναν μέρος της παράδοσης, ένα εσωτερικό αστείο, μεταξύ του Λι και των πιστών θαυμαστών του, μια δήλωση ότι είναι και αυτός εκεί.
Ο Σταν Λι συνδέθηκε όσο κανένας άλλος με τη Marvel, την εταιρεία που καθιέρωσε στη συνείδηση των φαν και ήταν ο αιώνιος «αντίπαλος» απέναντι στην DC των Σούπερμαν και Μπάτμαν.
Ο Σταν Μάρτιν Λίμπερ, όπως ήταν το πλήρες όνομά του, γεννήθηκε το 1922 στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης και με την οικογένειά του έζησε την οικονομική κρίση του 1930. Διάβαζε Σαίξπηρ, Αρθουρ Κόναν Ντόιλ και Μαρκ Τουέιν και έβλεπε τις ταινίες του Ερολ Φλιν. Πέρασε από διάφορες μικροδουλειές όταν τελείωσε το σχολείο στο Μπρονξ, μέχρι που μέσω ενός συγγενή του βρήκε μια δουλειά γραφείου στην Timely Publications του Μάρτιν Γκούντμαν, έναν εκδοτικό οίκο που έμπαινε στα κόμικς από τον χώρο των περιοδικών.
Εκεί γνώρισε τον θρυλικό σχεδιαστή Τζακ Κίρμπι (1917-1994), ο οποίος, μαζί με τον Τζο Σάιμον, είχαν σχεδιάσει τον Κάπτεν Αμέρικα, που, λόγω του πολέμου, είχε γίνει μεγάλη επιτυχία στο νεανικό κοινό. Ο νεαρός τότε Λι άρχισε να βοηθάει αρχικά στο γράψιμο των ιστοριών, συμπληρώνοντας τα εύκολα κενά μεταξύ των διαλόγων, ενώ όταν το δίδυμο Κίρμπι – Σάιμον άλλαξε στρατόπεδο ο Σταν Λι έγινε ο αρχισυντάκτης των εκδόσεων. «Σχεδόν ό,τι έχω γράψει θα μπορούσα να το τελειώσω με την πρώτη προσπάθεια. Είμαι γρήγορος συγγραφέας, ίσως όχι ο καλύτερος αλλά ο γρηγορότερος», έλεγε σε συνεντεύξεις του.
Το πρόβλημα στον χώρο ήρθε το 1954 με καμπάνια κατά της «ανηθικότητας» των κόμικς. Η Αμερική ανησυχούσε για τα πιθανά ομοφυλοφιλικά συναισθήματα που μπορεί να προκαλούσε στους νέους το «ζευγάρι» των Μπάτμαν και Ρόμπιν. Η βιομηχανία συμμορφώθηκε με τη δημιουργία της Comic Code Authority, μιας μορφής αυτολογοκρισίας, που όμως έκανε τα κόμικς βαρετά και τους ήρωες «χάρτινους», κρατώντας τους μακριά από τα κοινωνικά ζητήματα της εποχής.
Τότε ο 30χρονος Λι είχε μία από εκείνες τις καθοριστικές στιγμές για τη ζωή ενός ανθρώπου. Κουρασμένος από την ανακύκλωση παρόμοιων ιστοριών, θεώρησε ότι ήταν η ώρα να φύγει από τον χώρο. Η σύζυγός του Τζόαν Μπούκοκ, που πέθανε το 2017, του πρότεινε πριν παραιτηθεί να γράψει μια ιστορία όπως θα την ήθελε ο ίδιος.
Η εταιρεία του Γκούντμαν, η σημερινή Marvel, είχε μόλις εκδώσει τις ιστορίες του Φλας. Συμφώνησε όμως να φέρει και εκείνος νέους υπερήρωες για μια τελευταία φορά. Ηταν όμως μόνον η αρχή.
Το 1961 ο Σταν Λι με τον Τζακ Κίρμπι, που είχε στο μεταξύ επιστρέψει, δημιούργησαν τους «Τέσσερις Φανταστικούς»: την πρώτη ομάδα υπερηρώων με οικογενειακούς δεσμούς, χωρίς μυστικές ταυτότητες, με εσωτερικές κόντρες και το «Πράγμα», τον παντοδύναμο χαρακτήρα με το πορτοκαλί σώμα αλλά και καταδικασμένο να υποφέρει από τις υπερδυνάμεις του. Και οι τέσσερις αποδείχθηκαν υπέροχοι και μεγάλη επιτυχία.
Το 1962 ένας νεαρός ντροπαλός έφηβος, θύμα μπούλινγκ θα λέγαμε σήμερα, που δεν τον πρόσεχε το κορίτσι που λάτρευε, τσιμπιέται από μια μεταλλαγμένη αράχνη και ο Πίτερ Πάρκερ γίνεται ο Σπάιντερμαν. Το απόλυτο χιτ της Marvel που έγινε ταινία και μιούζικαλ δημιουργήθηκε από τον Σταν Λι και τον εικονογράφο Στιβ Ντίτκο (1927-2018), ο οποίος δεν μνημονεύεται συχνά.
Ο Σπάιντερμαν είχε χιούμορ, ο Σίλβερ Σέρφερ φιλοσοφούσε για το κλίμα και την οικολογία στον πλανήτη Γη, ο Αϊρονμαν ήταν κατά καιρούς αγενής, ο Δόκτωρ Ξαβιέ συχνά σαρκαστικός, το «Πράγμα» μιλούσε τη γλώσσα του εργατικού κόσμου. Ο Σταν Λι ήταν στο στοιχείο του.
Για πολλά χρόνια, ωστόσο, ο Λι τροφοδοτούσε την προσωπική του φήμη αλλά παραγνώριζε ή απέρριπτε τη συμβολή των εικονογράφων και άλλων καλλιτεχνών στη δημιουργία των διάσημων ηρώων του. Ο Ντίτκο έφυγε από τη Μάρβελ το 1966 και ακολούθησε ο Κίρμπι το 1969, στον οποίο δεν αναγνωρίστηκαν δικαιώματα στους χαρακτήρες που συνδημιούργησε με τον Σταν Λι κατά τη διάρκεια της ζωής του. Μόλις το 2014 η Marvel και οι κληρονόμοι του Τζακ Κίρμπι κατέληξαν σε ένα νομικό συμβιβασμό για τα δικαιώματα από τις κινηματογραφικές παραγωγές.
Το 1990 ο Λι έγινε επίτιμος πρόεδρος της Marvel και μετά ακολούθησε μια δική του πορεία ιδρύοντας τη Stan Lee Media (που χρεοκόπησε) και το 2001 την POW! Entertainment. Πάντως χρήματα από τις ταινίες της Marvel δεν είδε πριν από το 2005, όταν κέρδισε έναν δικαστικό συμβιβασμό με την εταιρεία αξίας 10 εκατομμυρίων δολαρίων. Λίγους μήνες πριν από τον θάνατό του ήρθαν στη δημοσιότητα μαρτυρίες που περιέγραφαν διαμάχες μεταξύ του ιδίου, της κόρης του Τζέι Σι Λι και ανθρώπων του περιβάλλοντός του αναφορικά με τα περιουσιακά του στοιχεία. Η κόρη του δήλωσε πριν από λίγες ημέρες ότι ο πατέρας της ετοίμαζε ένα νέο υπερήρωα, τον Dirt Man, που θα έκανε τη βρώμικη δουλειά. Ο,τι πρέπει για την εποχή μας.